İnsanoğlu 50 yıl sonra Ay'a dönüyor
Denizler Tanrısı Poseidon ile Girit Kralı Minos’un kızı Euryale’nin oğlu Orion dev gibi bir cüsseye ve görenin dönüp bir daha baktığı güzellikte bir yüze sahipti. Bir gün güzelliğine güvenip Kral Oinopion’un kızı Merope’ye kur yaptı. Genç kız, bu ‘güzel’ adama yüz vermedi. Karşılıksız aşkı yüzünden deliye dönen Orion, alkolü fazla kaçırıp Merope’ye saldırdı. Kral Oinopion onun bu saygısızlığını affetmeyip gözlerini kör etti. Denizler üzerinde yürüyebilen Orion, kör kalınca Demir Tanrısı Hephaistos’tan yardım istedi. Hephaistos onu Lemnos Adası’na güneşin şifalı ışınlarına yolladı. Burada Orion’un gözleri açıldı.
Avcılık ve Ay Tanrıçası Artemis bir gün ormanda avlanan Orion’u gördü. Orion’un güzelliğiyle başı dönen Artemis oracıkta ona aşık oldu. Artemis’in ikiz kardeşi Işık, Güneş ve Kehanet Tanrısı Apollon bu aşkı kıskandı. Kızkardeşini Orion’dan kurtarmak için bir plan yaptı. Orion’un denizde yüzdüğü ve karadan çok uzaklara açıldığı bir gün kız kardeşi Artemis’i çağırdı. Denizin ortasında küçücük bir nokta gibi görünen Orion’u gösterip, “Şuradaki noktaya kadar ok atabilir misin?” diyerek Avcılık Tanrıçası Artemis’e meydan okudu. Artemis okunu çıkarıp denizin ortasındaki noktaya fırlattı! İki kardeş okun düştüğü yere gittiklerinden Artemis, sevdiği adamı, Orion’u okuyla öldürdüğünü gördü. Çok acı çeken Artemis babası Zeus’a giderek sevgilisin kendisinden ayırmaması için yalvardı. Zeus da Orion’un Ay’ın yakınlarında, gökyüzünün en parlak takımyıldızına dönüştürdü... Bir inanışa göre Artemis’in büyük acısı nedeniyle Ay, bu kadar soğuk ve yaşamın olmadığı bir yerdir. Artemis kendisini karanlığa hapsettiği için Orion takımyıldızları gökyüzünün en parlak yıldızlarıdır.
NASA 10 YILDAN FAZLADIR HAZIRLANIYOR
Bundan 50 yıl önce, benim henüz yeryüzünde emeklediğim günlerde, Artemis ile Orion’u kıskanıp birbirlerinden ayıran Güneş Tanrısı’nın adını taşıyan Apollo 17, Ay’da yürüyen son insanlarla dünyaya dönüyordu.
Apollo 17’deki astronotlardan ABD donanması subayı Gene Cernan, ‘eve’ dönmeden az önce Ay’a bıraktığı ayak izinin yanıbaşına küçük kızının adının baş harflerini yazdı. Ay’ın yüzeyinde rüzgar olmadığı için bu ‘küçük’ izin sonsuza kadar orada kalacağını biliyordu. Şimdi insanoğlu, tam 50 yıldır yüzüne bakmadığı, Ay’da Gene Cernan’ın ayak izinin yanına yeni ayak izleri, kızının adının baş harflerinin yanına yeni harfler eklemek için harekete geçiyor.
NASA yeniden aya gidebilmek için 10 yıldan fazla bir süredir çalışıyor. Bu çalışmların bir ayağında, üç yıl önce, 19 Mayıs 2019’da NASA yöneticisi Jim Bridenstine, insanoğlunu yeniden Ay’a götürecek uzay aracının adını açıkladı: Artemis 1! İşte Yunan mitolojisinin Avcılık ve Ay Tanrısı Artemis’in adını taşıyan uzay aracı 29 Ağustos Pazartesi günü Ay’a doğru yola çıkacak. Bu yolculuğunda ona Artemis’in büyük aşkı Orion’un adını taşıyan bir kapsül eşlik edecek. Artemis’in, Ay’a taşıyacağı Orion, bugüne kadar insanlar için yapılmış herhangi bir uzay aracından daha uzağa gidecek. Bu aslında 50 yıl aradan sonra insanoğlunun yeniden Ay’a ayak basmayı planladığı görevin ilk adımı... Her şey yolunda giderse Artemis ve Orion 2024’te bu kez içinde astronotlarla yeniden yola koyulacak.
AY YÜZEYİNDEKİ BUZULLARIN HARİTASI ÇIKARILACAK
Italio Calvino'nun Kozmokomik Öyküler'de maceralarını anlattığı, uzay ya da zaman diye bir şeyin olabileceğini kimsenin bilmediği zamanları gören Ofwfq, dünyadan Ay’a bir merdiven yardımıyla çıkılabildiği günlerden bahsediyor. Sir George Darwin'e göre bir zamanlar Ay’ın, yeryüzüne çok yakın olduğunu söylüyor: “O kadar yakındı ki neredeyse Ay, Dünya'nın sularından ıslanacaktı...”
Ay, Dünya’ya hiç bu kadar yakın oldu mu bilmiyorum. Calvino’nunki bir ‘masal’! Gerçekte ise Pazertesi günü, Florida’daki Kennedy Uzay Merkezi’nden, yerel saatle 08:33-10:33 arasında Ay’a doğru yola çıkacak olan Artemis’in katetmesi gereken mesafe 384 bin 400 kilometre!
21 milyar dolarlık (Çeşitli aksilikler nedeniyle sürekli artan bütçenin 40 milyar dolara ulaştığını belirten kaynaklar da var) bu yolculuk için geçtiğimiz günlerde son testleri yapan NASA her şeyin yolunda olduğunu açıkladı. Fırlatma günü NASA’nın ateşleme ve yolculuğu başlatma için 12 dakikası olacak. Eğer bu süre içinde fırlatma gerçekleşmezse seyahat için 2 Eylül ve 5 Eylül tarihleri yedekte tutuluyor.
Artemis 1 görevinde ay yüzeyindeki buzu farklı şekillerde haritalayacak olan NASA, bu buzulların Güneş Sistemi tarihinin donmuş bir kaydını tuttuğu ve gelecekteki keşifler için bir kaynak olarak hizmet edebileceğini düşünüyor. Ancak bilim insanları, buzun tam olarak nerede olduğunu veya ne kadar olduğunu bilmiyorlar. Artemis 1'deki fırlatılan buz haritalama küplerinden biri, Ay'ın güney kutbu üzerinde alçaktan uçarak hidrojen formunda su arayacak. Arizona Eyalet Üniversitesi'nden Craig Hardgrove, “Bu bize su buzunun nerede olduğunu söyleyecek” diyor.
GÖREVİN KOMUTANI ‘CANSIZ MANKEN MOONIKINI’
Geçen hafta Cape Canaveral’da yolculuğa çıkacağı üsse (8 kilometrelik yol 11 saat sürmüş) getirilen roketin yüksekliği 98 metre! Bu yükseklik 1960’lar ve 1970’lerde astronotları Ay’a götüren Apollo Saturn 5’ten biraz daha kısa... Ağırlığı 2600 ton!
Ancak hem sıvı hem de katı yakıtla çalışan dört RS-25 motoru daha fazla itme ve saatte 24 bin 500 mil azami hıza ulaşabilme gücüne sahip.
“Artemis’e baktığınızda oldukça eski model görünüyor” diyor NASA yöneticilerinden Bill Nelson ve ekliyor: “Sanki Satrun 5’e bakıyoruz gibi ama tamamen farklı ve yeni, daha sofistike bir uzay aracı bu.”
Bu retro görünümlü, sofistike uzay aracının taşıyacağı Orion’un içinde 3 cansız manken yer alacak. Vücutlarının her tarafı radyasyonu ve titreşimleri ölçmek için sensörlerle dolu üç cansız manken 2024 gerçekleştirilecek ‘insanlı’ seyahat için bilgi toplayacak. Artemis ve Orion gibi sembolik isimlerin dikkat çektiği bu tarihi görevde komutan koltuğunda oturacak cansız mankenin halka açık anketle tespit edilen adı da sembolik! 1970 yılında yapılan sorunlu Apollo 13 görevinin sonunda mürettebatın güvenli bir şekilde Dünya’ya dönmesinde önemli rol oynayan mühendis Arturo Campos’u saygı duruşu niteliğinde,Orion’un kaptan koltuğunda halkın seçtiği isimle ‘Moonikin Campos’ olacak.
Moonikin Campos, NASA’nın yeni tasarladığı uzay kıyafetini giyecek ve gelecekte astronotların derin uzaya yapacakları yolculuklarda daha güvenli olmaları için bilgiler toplayacak.
MÜRETTEBATTA BİR CİVATA BİR DE KOYUN VAR!
Bu ön uçuşun bir önemli özelliği de daha önce Ay’a yolculuk eden 12’si Ay yüzeyinde yürümüş 24 ‘erkek’ astronota bir kadın astronotun eklenmesinin ilk adımı olması. NASA bu yöndeki kararlılığını vurgulamak için Kaptan Moonikin’in yol arkadaşı olan iki cansız mankene ‘Helga’ ve ‘ Zahar’ adını verdi. Orion’un taşıyacağı bu iki ‘kadın’ astronot, kadınların daha yumşak dokularını, organlarını ve kemiklerini taklit eden malzemelerden yapıldı. Görev sırasında karşılaşacakları radyasyon miktarını ölçmek için gövdelerinde 5600 sensör ve 34 radyasyon dedektörü bulunacak. Biri radyasyon yeleği giyecek diğeri giymeyecek. Yumurtalıklar ve meme dokusu gibi erkeklere oranla radyasyona daha duyarlı organlara sahip olan kadınların kansere yakalanma riskinin yüksek olduğunu belirten uzmanlar, bu sayede farklı organların uzay radyasyonuna karşı tepkilerini ölçeceklerini söylüyor.
Üç cansız mankenin bir de arkadaşı olacak. Ünlü animasyon serisi ‘Wallece and Gormit’in sevilen arkadaşları ‘Koyun Shaun’ Avrupa Uzay Ajansı’nın temsilen uzay aracında yer alacak.
Apollo 11 görevinden küçük bir ay taşı parçası, işlemeli bir Apollo 11 görev yaması ve Apollo 11'in F-1 motorlarından birinden bir cıvata da yolculuğa katılacak.
Uzay radyasyonundan nasıl etkilendiklerini araştırmak için yapılan testlerin bir parçası olarak çeşitli ağaç ve bitki tohumları da Ay’ın yörüngesine taşınacak.
Uçuştaki onlarca bilimsel yükler arasında bir asteroide yönelecek bir güneş ‘yelkenli’si de var.
HEDEF 2025’TE AY’DA BİR KADININ YÜRÜMESİ
Bill Nelson, “İnsanlığın ay yüzeyine geri döneceği günün hayalini kurarak aya bakan hepimiz şimdi Ay’a geri dönüyoruz. Ve bu yolculuğumuz Artemis 1 ile başlıyor...” diyor. Bu ilk adımın ardından Artemis 2 ile 2024’te içinde 4 astronot olan uzay aracı Ay’ın çevresinde dolanacak. Her şey yolunda giderse 2025 ya da 2026’da bu kez, 54 yıl aradan sonra insanoğlunun yeniden Ay asak basacağı Artemis 3 görevi gerçekleştirilecek. Ve bu kez bir kadın ayak izini Ay’a bırakacak.
Ve 2027'de bu kez Artemis 4'teki astronotlar, ayın yörüngesindeki Lunar Gateway istasyonunda mürettebatın ana yaşam alanı olacak I-HAB modülünü Ay’a götürecek. Tüm bu görevlerin hedefi, NASA'nın insanlı uzay yolculuklarına öncelik verme yönündeki daha geniş girişiminin bir parçası olarak, Ay’da bir uzay istasyonu oluşturmak.
“Uzun vadeli bir bilim ve keşif yolculuğuna başlıyoruz” diyen NASA'nın yöneticilerinden Bhavya Lal, “Hem robotlarla hem de insanlarla erken keşiflerimizi yaptık ve şimdi Ay’da daha fazla zaman geçirebilmek ardından da Mars'a ve ötesine gitmek için bilmemiz gerekenleri öğreniyoruz” diyor.
AMAÇ BAYRAK DİKMEK AYA İZİ BIRAKMAK DEĞİL
NASA Ay’da inilebilecek 13 bölge belirlemiş durumda. Bilim insanları tüm bu yolculuklar sonunda inilecek en doğru yere de karar verecek.
Ve bu inilecek alan 20 yıl içinde gerçekleştirilecek Mars yolculuğu için bir durak olacak. NASA’nın Houston’daki Johnson Uzay Merkezi’nde görevli Cathy Koerner, “Bazılarının dediği gibi sadece ayak izi ya da bayrak dikmek için gitmiyoruz. Ay yüzeyinde yapacağımız her şeyi bilim için yapacağız. Mars yolculuğu için riskleri azaltacak sistemleri deniyoruz” diyor.
Koerner’ın bahsettiği sistemlerden biri olan yeni nesil uzay giysileri, astronotlar için gelişmiş yaşam desteği ve iletişim sistemlerini içerecek ekstra hareketlilik sağlayacak.
Tüm bu Ay’a dönüş heyecanına ortak olmayan en azında maliyeti konusunda eleştirilerini dile getirenler de var. eski NASA yöneticilerinden Lori Garver gibi bazı uzmanlar, SpaceX'in yeniden kullanılabilir Starship uzay aracıyla birlikte daha ucuz roketler geliştirdiği bir zamanda, NASA’nın kendi Uzay Fırlatma Sistemini inşa etmesinin çok maliyetli olduğunu söylüyor.
Washington'daki Smithsonian Ulusal Hava ve Uzay Müzesi'nde uzay tarihçisi ve küratör olan Teasel Muir-Harmony, Artemis programını başlatan eski ABD başkanları George W. Bush ve Donald Trump’ın Ay görevlerini tercih ederken, eski başkan Barack Obama’nın insanları Mars'a göndermeye odaklandığını ekliyor: “Artemis birden fazla başkanlık yönetimine yayıldı, bu iyiye işaret. Ancak hala pek çok bilinmeyen var ve bu büyük bir yatırım!”
KENNEDY: “BİZ AY’A GİTMEYİ SEÇİYORUZ”
Eski ABD Başkanı John F. Kennedy’nin 12 Eylül 1962’de, Teksas’ta Rice Üniversitesi’nin futbol stadında 40 bin kişi önünde yaptığı ünlü “Biz Ay’a gitmeyi seçiyoruz” konuşmasından sadece 7 yıl sonra Neil Armstrong, ‘kendisi için küçük insanlık için büyük’ bir adımla Ay’ın yüzeyine ayak bastı.
Ay'da, yaklaşık 10 dakika, dünyayla bağlantısını kesip 'Little West' kraterine giden ve orada kendisiyle baş başa kalan Armstrong, o anlarda ne düşündüğü, ne yaptığıyla ilgili hayatı boyunca kimseye bir şey anlatmamış. Yönetmen Damien Chazelle, Ay yolculuğunu anlattığı nefis ‘First Man’ filminde Neil Armstrong’u o kraterin kenarında, 2 yaşında, beynindeki tümör nedeniyle hayatını kaybeden kızı Karen’la, onun acısıyla, yan yana getiriyordu.
Kızının acısın Ay’a gömen Neil Armstrong ile Artemis’in büyük acısı nedeniyle soğuk ve yaşamın olmadığı bir yer olan 50 yıldır kimsenin yüzüne bakmadığı Ay şimdi insanoğlunun, yeni dünyalar keşfetmesi, daha önce kimsenin gitmediği yerelere gitmesi için bir üs oluyor...
Artemis 1’in taşıyacağı Orion’un Pazartesi çıkacağı yolculukla birlikte Ay, Calvino’nun dünyadan Ay’a bir merdiven yardımıyla çıkan kahramanı Ofwfq’un ‘zamanın’daki gibi yeniden sularından ıslanacak kadar Dünya'ya yaklaşıyor.
