Nerede o eski bayramlar... Unutulmuş ve unutulmaya yüz tutmuş bayram gelenekleri
İslam dinini kabul eden toplumlarda Kurban Bayramı için geri sayım başladı... Her bayram olduğu gibi bu bayramda da en çok kurulacak cümleyi hepimiz çok iyi biliyoruz: Nerede eski bayramlar... Nostalji tutkusu insanın doğasında var evet ama bu eski bayramları çekici kılan şey neydi hakikaten?
Modern zamanlar bayram algısını da değiştirdi. Türkiye, sosyolojik olarak kırsaldan kente göç üzerine kurulmuş bir ülke olduğundan bayramlar Edirne'den Kars'a her coğrafya için memleket ziyaretlerine ayrılıyor. Ya da "ayrılıyordu" demek daha mı doğru? "Nerede o eski bayramlar" hayıflanmasının içinde bunun da epey payı var herhalde...
Aslında bütün lahi dinlerde var olan bu dini bayramlar, sosyolojik bir çimento görevi görüyor. Müslümanların Razaman ve Kurban bayramları, Musevilerin Hanuka'sı ya da Hristiyanların Noel'i... Hepsinin temelinde başta büyükler olmak üzere aile ziyaretleri, yardıma ihtiyaç duyanlara el uzatma ve paylaşma dürtüleri yatıyor.
Her kültürün kendine has bayram gelenekleri var. Müslüman ülkelerin hepsinde bu bayram gelenekleri farklılık gösteriyordur. Türkiye'de kutlanan bir bayram ile dünyanın herhangi bir Müslüman toplumunda kutlanan bayram arasında muhakkak farklılık olacaktır çünkü kültürel yapı sadece inanç temelinde şekillenemez...
Bu yazıda hem bu topraklarda yüzlerce yıldır tekrar eden bayram alışkanlıklarına hem de ülkemizde belli başlı bölgelerde yaşatılmaya çalışılan bayram geleneklerine değinmeye çalışacağız.
BAYRAMIN GELİŞİ GÜNLER SÜREN TEMİZLİKTEN BELLİ
Bayram temizliği, kendimizi ve evlerimizi bayram neşesine hzırlamaya başladığımız bir gelenektir. Hemen herkes, bayrama bir hafta kala evin her köşesini süpürüp silmeye, perdeleri ve halıları teker teker yıkamaya başlar. Bayram neşesi kalabalık ziyaretlerden önce temizlik ve ferahlık getirir diyebiliriz.
BAYRAM ALIŞVERİŞİ
Çocuklara bayramlık kıyafet almak bayramın olmazsa olmazlarındandır. Bayrama sayılı günler kala aileler kendi bütçeleri el verdiğince çarşı pazar gezer, bayramlık elbiseler ve ayakkabıların olduğu torbalar çocukların elinde dolaşır. Alınan bayramlıklar eve gelir gelmez askılara asılır ve minikler her gün bayram sabahı bu kıyafetleri ilk defa giyecek olmanın heyecanıyla dolar taşar.
Bayram alışverişi sadece çocukların bayramlıklarından ibaret değildir. Bayramlar kalabalık sofraları şart kılacağından özellikle ziyaretçisi bol olan evler çarşı pazardan bir sürü yemeklikle döner. Mutfakta dolaplar dolar taşar. Bayramda kalabalık sofralarda yenilip içildikçe evlerin bereketi artacağı umulur.
TATLI HAZIRLIKLARI
Bayramların bir başka olmazsa olmazı birbirinden nefis tatlılar... Bugünlerde dışarıdan hazır almak yaygınlaştı gibi görünse de aslında büyükşehirler dışında neredeyse tüm küçük şehirlerde bayram tatlısı hazırlığı hâlâ devam ediyor. Komşular imece usulü bayram tatlısı yapıyor, evlerin arasında boş ve dolu tepsiler gidip geliyor, bayramda misafire ikram edilmek üzere baklavalar açılıyor, sarmalar sarılıyor, börekler döşeniyor...
TAZE KAHVELER ÇEKİLİYOR, ŞEKERCİLERİN KAPISI ÇALINIYOR
Bayram ziyaretlerine damgasını vuran o taze çekilmiş kahve kokusunu unutmamız mümkün değil! Bayram öncesi hazırlıkların en güzeli çarşıya inip tazecik kahve çektirmek, şekercileri ve lokumcuları ziyaret edip torbaları ikramlık şekerler ve lokumlarla doldurmak...
BÜYÜK BAYRAM SOFRALARI
Bayram hazırlıklarıyla ruhumuzu bayram neşesiyle oldurduk bile! Gelelim bayram sabahına... Bugünlerde özellikle kentli ve genç nüfus bayramları bir tatil şansı olarak değerlendirse de aslında toplumumuzun çok büyük bir kısmı bayramları memleket ziyaretlerinde değerlendiriyor. Özellikle büyükşehirlerde yaşayanlar bayram tatili başlar başlamaz yollara dökülüyor, memleketlerine ve daha da önemlisi aile büyüklerinin evine yola çıkıyor.
Arefe günü ya da bayramın birinci günü, her kapıya bir misafir giriyor. Yatılı misafirler bavullarını odalara bırakıp büyük sofraların kurulmasına yardıma koşuyor. Bayram sofraları ailelerin bir araya gelmesini, küslerin barışmasını, kırgınlıkların çözülmesini sağladığı için hâlâ toplumsal açıdan da çok büyük önemlere sahip.
BAYRAM NAMAZI VE KABRİSTAN ZİYARETLERİ
Bayramlar, sabahın ilk saatlerinde kılınan bayram namazıyla başlıyor. Bayram sabahı evdeki herkes erkenden uyanıyor. Erkekler bayram namazı için caminin yolunu tutuyor, kadınlar ve namaza gitmeyenler bayram kahvaltısını hzırlamak için mutfağa girişiyor. Bayram sabahı uyumak pek sevilmez, herkes uyansın, bayramın neşesi bütün evi sarsın istenir.
Namazdan sonra bütün aile kabristana, göçüp giden aile fertlerini ziyarete gidiyor. Bayramlar çoğu evde kabristan ziyaretiyle başlıyor. Önce artık aramızda olmayanların bayramı kutlanıyor, sonra kalanlarla bayram gelenekleri sürdürülüyor.
BAYRAM HARÇLIKLARI
Bayram sabahı aile için bayramlaşma yapıldıktan sonra yavaş yavaş bayram ziyaretleri başlıyor ve bayramın tadını elbette en çok çocuklar çıkarıyor. Bayramlaşmaların ardından çocuklara harçlık veriliyor. Eskiden bu harçlıklar bir cep mendilinin içine sarılır verilmiş. Bu mendil geleneği zannediyoruz ki aramızdan ilk ayrılan geleneklerin başında geliyor...
KARŞILAMA EKİBİ: KOLONYA VE ŞEKER
Gelen misafirler daha kapıdan içeri girerken kolonya ile karşılanıyor. Temiz kokular birbirine karışırken hemen şeker ikramına geçiliyor. İmece usulü yapılan tatlılar ikramlık tabaklarda yerini alıyor ve birkaç gün önce tazecik çektirilen kahvelerin kokusu bayram ziyaretlerini etkisi altına alıyor...
Bu sıraladığımız maddeler, bu coğrafyanın hemen her şehrinde yaşanacak genel bayram geleneklerinin başında geliyor. Bir de bazı bölgelerde devam ettirilen ama bazı bölgelerde hiç var olmayan yöresel bayram gelenekleri var. İşte onlardan bazıları...
TRAKYA'DA BAYRAM KAHVALTISINDA YEMEK VAR
Trakya'da özellikle Rumeli ve Balkan göçmenlerinin yaşadığı bölgelerde bayram sabahları kahvaltı sofralarında yumurta, peynir, zeytin gibi klasik kahvaltılıkları bulmak çok zor. Pomakların bayram sabahı sofraları Kaçamak adını verdikleri bir yerel yemekten, yoğurt, et ve baklavadan oluşuyor.
Diğer göçmenlerin evlerinde de kendilerine özgü yerel yemekler yeniyor. Kapama adında bir yemek, Arnavut böreği ve kuzu yahni, bayram sabahı yenen en popüler yemeklerden...
ANKARA'DA "EBEBİŞ" OYUNU
Ankara'da çocuklar arasında sürdürülen bir bayram oyunu var: Ebebiş oyunu. Bu oyun sadece bayram sabahları oynanıyor. Kentte geleneği sürdürecek çocuklar bayram namazından önce ya da sonra bir meydanda toplanıyor ve aralarında bir ebe seçiyorlar. Bu ebe, bulundukları bölgedeki bütün evlerin kapısını çalıyor. Kapı çalındıktan sonra bütün çocukalr hep beraber “Ebebiş ebebiş, vermeyen çürük diş” tekerlemesini söylüyor.
Kimin kapısı çalındıysa o evde yaşayanlar bu tekerlemeyi duyduktan sonra çocuklara bayram harçlığı ya da bayram şekeri veriyor.
BARTIN'DA KONAT GELENEĞİ
Bartın'da bütün köye bir arada yemek yediren güzel bir gelenek var: Konat geleneği. Konat, bir siniyi dolduran çeşit çeşit yemeğe verilen isim. Bayram sabahı bayram namazından sonra konat yapılıp yapılmayacağı, eğer yapılacaksa hangi saatte yapılacağı açıklanıyor.
Eğer konat yapılacaksa herkes evde bir konat sinisi hazırlıyor ve köy meydanına gidiyor. Her evden gelen konatlarla kocaman bir sofra kuruluyor ve hep beraber bir bayram yemeği yeniyor.
GAZİANTEP'TE ŞEKERDEN BAŞKA BİR İKRAMLIK VAR!
Gaziantep'te bayram hazırlıkları arasında en büyük yeri kahke adını verdikleri bir bayram ikramlığı kaplıyor çünkü Gaziantepliler bayram ziyaretinde evlerine gelen çocuklara bu kahke adındaki hamur işinden ikram ediyor.
MUĞLA'DAN BAYRAMA ÖZEL YAĞ KOKUTMA GELENEĞİ
Muğla'da her bayramın arefe gününde yapılan bu gelenekte herkes tereyağlı börek ya da hamur kızartması pişirip konu komşuya dağıtır. Bu ikramlıklar hazırlanırken her evden taşan yağ kokusu bayramın müjdecisi kabul edilir.
ERZURUM'DAN ÖĞÜNLÜK GELENEĞİ
Yine bayramda büyük sofraların kurulmasına vesile olan bir gelenekten bahsedeceğiz. Erzurum'da yaygın olan öğünlük geleneği her kurban bayramının ilk günü yapılıyor. Kurbanlar kesildikten sonra herkes bir parça kurban etini alıp köy meydanına gidiyor. Her evden gelen et orada pişiriliyor ve hep beraber yeniyor.
BAYRAM GÜREŞLERİ VE BAYRAM PANAYIRLARI
Pek çok bölgede bayram günleri panayırlar kuruluyor. Herkesin beraber eğlendiği ve yemek yediği sofralar organize eidliyor. Köylerde büyük salıncaklar yapılıp bütün köylü salıncak sallanmaya gidiyor.
Anadolu'da bazı bölgelerde bayramın birinci günü düzenlenen yağlı güreş müsabakaları dikkat çekiyor. Özellikle Bartın bölgesinde bilinen Karakucak Güreşi oldukça popüler.
Tüm bu maddelerde dikkat çeken başlıca şey bayramların birlik ve beraberliği korumak, sevdiklerimizle beraber vakit geçirmek ve sevgiyi paylaşmak için bir aracı olarak görülmesi.
Umarız bölge bölge ya da genel olarak yaşatılan her gelenek korunur ve yarınlara aktarılabilir...
