Ülke milli gelirinin yüzde 27’si havadan!

DUBAİ – Günümüzde küresel ölçekte sivil ve askeri havacılık fuarı düzenleyen üç önemli merkez var: Londra, Paris ve Dubai Airshow. Orta Doğu’da son yıllarda öne çıkan ve diğer Körfez ülkeleriyle yoğun rekabet içinde olan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Dubai Airshow’un da katkısıyla milli gelirinin yüzde 27’sini havacılıktan sağlayan bir ülke konumuna gelmiş durumda. BAE’nin her ülkeyle engelsiz ilişkileri, Dubai Airshow’a katılımın çok yüksek olmasını sağlıyor. Bu durum ekonomisine çeşitli açılardan ciddi katkı sağlıyor.

Mesela son yıllarda Paris ve Londra’ya katılma şansı bulamayan Rusya, 5’inci nesil hayalet (stealth) savaş uçağı Su-57E’nin ihracat modelini ilk kez Dubai Airshow’da sergiledi. Uçuş gösterisi gerçekleştirdi. Çin’in yolcu uçağı COMAC-19, Hindistan Hava Kuvvetleri’ne (IAF) ait Surya Kiran akrobasi ekibi de burada gösteri uçuşu yaptı. Fransızların Rafale ve Mirage 2000-9 savaş uçakları ile Russian Knights akrobasi takımı aynı yerde buluştu. ABD ise F-35 ve B-52 uçaklarıyla adeta fuarın vazgeçilmezleri arasında yer alıyor. Boeing ve Airbus da en son model yolcu uçaklarını; Boeing 777X ve Airbus A350'iyi burada uçurdu.

Yıllardır takip ettiğim Dubai Airshow, dünyada birbirinin karşıtı olan ülkeleri buluşturan ilginç bir platform olma özelliğini koruyor. Genelde fuarın ilk günleri büyük siparişler, anlaşmalar ve uçuş gösterileriyle çok hareketli geçer. Bu yıl da öyle oldu. Fuarın ev sahibi Emirates Havayolları, Boeing’in en yeni modeli 777-9 için daha öncekilere ek olarak 65 adet daha sipariş verdi. Siparişin liste fiyatı 38 milyar ABD doları. Emirates’in Boeing 777X siparişleri 270 adede ulaşırken, bu modelde dünyanın en büyük müşterisi konumunu güçlendirmiş oldu. Havayolu, günümüzde dev jumbo jet Airbus A380’nin de dünyadaki en büyük kullanıcısı. Gelecek yıllarda bu pozisyonu Boeing 777X alacak. Emirates Group’un kısa süre önce 2024-2025 mali yılı için 5,6 milyar dolar net kâr açıklamasının ardından yeni uçak siparişiyle de dünyanın bir numaralı uluslararası yolcu taşıyıcı rolünü gelecekte de koruma iddiasını ortaya koymuş oldu.

Havacılık sektörünün geleceğin şekillenmesinde Dubai Airshow önemli roller üstleniyor. Elektrikli, dikey kalkış-iniş (e-VTOL) yapabilen Joby Aviation’ın S4 modeli uzun süredir Dubai çöllerinde test uçuşları gerçekleştiriyor. İlk defa bu fuarda da gösteri uçuşu yaptı. Muhtemelen ABD’den önce Dubai’de gelecek yıl hava taksi hizmeti vermeye başlayacak.

Joby S4, pilotlu uçuş testlerini ve şehir içinde noktadan noktaya hava taksi uçuşu denemesini Dubai’de tamamladı. Uçağın performansı, kontrol ve kullanım özellikleri, ticari operasyonlar için prosedürleri, uçuş koridorları belirlendi ve teyit edildi. Sertifikasyon sürecine Dubai’deki testlerin ciddi katkısı olduğu ifade ediliyor. Uçağın ticari operasyonlar için gerekli olan ABD FAA Tip Sertifikasyonu sürecinde önemli mesafeler kat edildiği biliniyor. Kısacası elektrikli Joby S4, Dubai’de geleceğe hazırlandı ve ilk gösteri uçuşunu da burada yaptı. Başka elektrikli hava araçlarının da Birleşik Arap Emirlikleri’nde testler yaptığını hatırlatmış olayım.

Ayrıca elektrikli uçakların kullanacağı “Vertiport” dikey iniş/kalkış alanlarının entegrasyonu konusunda da Dubai’de ciddi çalışmalar yapılıyor. Joby S4, elektrikli uçuşlar için önemli bir kilometre taşı olacak gibi görünüyor. Bir pilot ve dört yolcu taşıma kapasitesi günümüz için pek fazla anlam ifade etmiyor olabilir, ama gelecek açısından değerli bir adım. Saatte yaklaşık 322 kilometre hız, 241 kilometre menzil, 5 bin metre irtifa çerçevesinde regülasyonlar yapılıyor.

Joby S4, Dubai Airshow’da gösteri uçuşuyla bir ilke imza attı, ancak rakipleri; Eve Air Mobility (Embraer destekli), WeFly (Çin), V-Space (Kore), Honda R&D, Archer, Skyportz, Robo AI gibi firmalar da fuarda yer alıyor. Şehir içi hava taşımacılığında 2030’a kadar önemli gelişmelere şahit olacağız.

Dubai Airshow’da ASELSAN, Roketsan, Genel Havacılık ve Katmerciler olmak üzere dört firmamız kapalı salonda stantlarıyla yer aldı. Ancak fuarı ziyaret eden, görüşmeler yapan çok sayıda havacılık ve savunma sanayi şirketimizin yetkililerinin burada olduğunu gördüm ve öğrendim. Bazılarıyla karşılaştım. TUSAŞ Genel Müdürü Mehmet Demiroğlu, TAV Havalimanları CEO’su Serkan Kaptan, THY Yönetim Kurulu ve İcra Komitesi Başkanı Ahmet Bolat, Antalya Havalimanı petrol şirketi POTAS Genel Müdürü Hüseyin Aslanoğlu ve Türkiye, Romanya ve Bulgaristan Ülke Müdürü Mehmet Gürkaynak fuarı ziyaret eden isimler arasındaydı. Ayrıca İstanbul Havalimanı’ndan Birleşik Arap Emirlikleri’ne transfer olan Dubai Airport Teknolojiden Sorumlu Kıdemli Başkan Yardımcısı Ersin İnankul ve Dubai Airport Strateji Geliştirmeden Sorumlu Kıdemli Başkan Yardımcısı İsmail Hakkı Polat ile de bolca havacılık sohbet etme imkânım oldu. Her iki isim de hem mevcut Dubai Havalimanı’nın verimli işletilmesinde hem de 2033’te hizmete girmesi beklenen Al Maktoum Uluslararası Havalimanı’nın geleceğe hazırlanmasında önemli görevler üstlenmiş durumdalar.

ASELSAN’ın en son geliştirdiği yüksek teknoloji ürünü Toygun Elektro-Optik Sistemi’ni Dubai’de fuarda gördüm. ASELSAN Genel Müdürü Ahmet Akyol detaylıca bilgilendirdi. Bayraktar Kızılelma’da test edilen Toygun, beşinci nesil savaş uçaklarında bulunan görünmez özelliklere (stealth) sahip elektro-optik keşif, gözetleme ve hedefleme sistemi (EOTS) olarak Türkiye’yi bu alanda üst lige taşıyacak. Dünyada henüz benzeri olmayan Kızılelma, Toygun ile yeni bir kabiliyet, hayalet göz kazandı. Ve fuarda sergileniyor.

ASELSAN ilk defa Dubai Airshow'a kendine ait bir stantla katıldı. Genel Müdür Akyol, geçen yıla göre ihracatlarını yüzde 176 artırdıklarına dikkat çekerek ASELSAN’ın Orta Doğu pazarında ilgi görecek ürünlerini fuara getirdiklerini söyledi. Ayrıca ziyaretçisi bol olan ASELSAN standında Milli Savunma Bakan Yardımcısı Bilal Durdalı ve Birleşik Arap Emirlikleri Türkiye Büyükelçisi Lütfullah Göktaş ile de görüştüm.

ASELSAN, fuarda bölge ülkelerinin yakından ilgilendiği; elektro-optik sistemlerini, aviyonik çözümlerini, hava veri bilgisayarlarını, entegre navigasyonlarını, gelişmiş vizörlü pilot kasklarını, çeşitli kategorideki radarlarını, elektronik harp sistemlerini ve elektronik karıştırma ve sinyal istihbarat çözümlerine yönelik ürünleri tanıttı.

Roketsan, Orta Doğu ve diğer ülkelerinin yakından ilgi duyduğu SİHA mühimmatları (MAM-L IIR, MAM-T IIR, İHA-230), seyir füzeleri (SOM, ÇAKIR), hava savunma sistemleri (SUNGUR, SİPER Blok-1) ve yeni nesil ALKA Yönlendirilmiş Enerji Silah Sistemi gibi stratejik ürünlerini Dubai Airshow’da küresel savunma sanayi sektörünün dikkatine sunuyor. Roketsan Genel Müdürü Murat İkinci, bölgede ürünlerinin çok iyi bilindiğini, özellikle Türkiye’nin insansız hava araçlarındaki başarıları sonrası kendilerine olan ilginin arttığını ve çok sayıda iş birliği teklifi aldıklarını vurguladı.

Genel Müdür İkinci, fuarda Çelik Kubbe’nin tanıtımını da yaptıklarını ifade ederek, Türkiye’nin çok katmanlı hava savunma mimarisinde önemli rol aldıklarını söyledi. SİPER uzun menzilli hava savunma füzesi, HİSAR, SUNGUR gibi mevcut unsurları entegre eden bir yapı sunan Çelik Kubbe, Dubai Airshow’da da ilgiyi üzerine çekti. Roketsan yetkilileri, Çelik Kubbe’yi fuarda sergiledikleri SİPER füzesi üzerinden diğer bileşenleriyle birlikte ilgili ziyaretçilerine tanıttılar. Roketsan, aynı zamanda ALKA yönlendirilmiş enerji silah sistemi, MAM serisi mühimmatlar, ÇAKIR seyir füzesi, SOM stand-off mühimmatı gibi ürünlerine de standında yer verdi.