Yaklaşık iki yıl önce Türk Hava Yolları Basın Müşavirliği (İletişim Başkanlığı), şirketin filosunu 600 uçağa çıkarma hedefini duyurmuştu. Bu doğrultuda 355 adet yeni nesil uçak için Airbus ile anlaşma yapıldığı açıklanmıştı. Uçak sipariş adedi ve sadece Airbus ile anlaşma yapılmış olması, THY tarihine ve gelecek planlarına düşen önemli bir nottu. Bu gelişmenin, Boeing’i ilgilendiren ve üzen iki önemli yönü vardı.
THY, dünyanın iki büyük uçak üreticisine yazılı olmayan bir teamül gereği aynı anda ve eşit miktarda uçak siparişi vermeyi gelenek haline getirmişti. Bu teamül ilk defa bozuldu ve Boeing ile yapılacak anlaşma Airbus’tan sonraya bırakıldı. Ayrıca, Boeing ile görüşmeler sonuçlandığında yaklaşık 250 adet sipariş verilebileceği açıklandı. Bu durum, Boeing tarafında ciddi bir rahatsızlık nedeni oldu. Geçen yıl Boeing’in merkezi Seattle’da yaptığım fabrika gezisi sırasında da bu duruma bizzat şahit oldum.
Tüm bu gelişmelerin başlangıç tarihi ise 16 Aralık 2023’teki THY-Airbus anlaşmasıyla kayıtlara geçti. Airbus, THY’den aldığı büyük siparişle o dönem rakibine ciddi bir fark atmış oldu. Zira Boeing, çeşitli nedenlerle sıkıntılı günler geçiriyordu ve THY ile olan uçak satış görüşmelerini sonuçlandıramamıştı. O tarihten itibaren yaklaşık iki yıldır THY ile Boeing arasında uçak siparişine yönelik görüşmeler devam ediyor. Muhalefet lideri Özgür Özel’in “Erdoğan, Trump ile görüşmek için 300 Boeing siparişi sözü verdi” şeklindeki iddiası gerçeği yansıtmıyor. Böyle bir durum söz konusu değil. Alınacak uçak tipleri ve adetleri dahi belli olan bir süreç yaşanıyor.
THY-Boeing arasındaki anlaşmanın neden geciktiğini THY yetkililerine sorduğumda, birinci sebep olarak uçak motor üreticileriyle yaşanan sorunlar gösteriliyordu. Özellikle ABD’nin motor üreticisi General Electric (GE) ile yaşanan anlaşmazlıklara dikkat çekiliyordu. Motor tedarikçisi GE ile bakım maliyetleri konusundaki uzlaşmazlıklar, gecikmenin temel gerekçesi olarak öne çıkıyor.
Yine aynı dönemde Türkiye-ABD arasında çeşitli sorunlar yaşanıyordu. F-35 programından Türkiye’nin çıkarılması, 2019'da dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın, Türkiye'nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi alımı nedeniyle uyguladığı CAATSA (ABD'nin Rakiplerine Yaptırım Yoluyla Karşılık Verme Yasası) yaptırımları gündeme girdi. Hatta bu yaptırımların bir parçası olarak, THY’nin Boeing’e sipariş ettiği uçaklar dahi tartışma konusu edilmişti.
Böylesine tartışmalı bir atmosferde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Temmuz 2019'da “Boeing bize uçak vermezse, gider Airbus’tan alırız” mesajını verdikten yaklaşık dört yıl sonra Airbus ile 350 adetlik uçak anlaşması yaptı. Boeing’e sipariş verilmedi. Ancak 250 adetlik uçak anlaşmasının masada olduğu açıklandı.
Bu detaylardan da anlaşılacağı üzere, THY’nin Boeing ile anlaşmaya imza atmamasında birçok etkenin olduğu söylenebilir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, ABD Başkanı Trump ile 25 Eylül’de Beyaz Saray’da yapacağı görüşmede bakalım nasıl bir netice çıkacak? THY için 250 adet Boeing uçağı alımı pazarlığında, Trump, Airbus ile aynı rakamlarda yaklaşık 350 adet uçak siparişi verilmesini talep edecek mi? CAATSA yaptırımları, F-35 programına dönüş, F-16 Viper tedariki ve modernizasyon kitleri gibi konulara ABD’nin yaklaşımı nasıl olacak?
İki liderin neredeyse tüm sorunları geride bırakabileceğine dair bir beklenti var. Fakat ABD Kongresi gibi bir bariyer de söz konusu. İsrail-Yunan lobilerinin F-35 ve F-16 anlaşmaları için karşı hamleleri gündemde.
THY, Boeing ile görüşmelerin sürdüğünü ve henüz karar alınmadığını açıkladı. Bu nedenle, tüm bu konuların iki liderin görüşmesinde belli bir olgunluğa ulaşması ve ardından ABD Kongresi’nden onay alması bekleniyor. Sanıyorum bu şekilde yorumlamak ve süreci beklemek yanlış olmayacaktır.
