İklim değişikliğine “Çin icadı” diyen Donald Trump, Çin mallarına getirdiği yüzde 145 (şimdilik) gümrük vergisiyle gezegeni kurtarmak gibi gizli bir göreve soyunmuş olabilir mi? Adı duyulmamış adalar dahil dünyanın geri kalanına (şimdilik) 90 gün ertelediği tarifelerle kaosa yol açtığı için aslında örtülü bir iklim aktivisti olabilir mi?
Çünkü küresel ticaret savaşında ekonomi fren yapınca kaynak kullanımı azalacak, aşırı üretim ve kitlesel tüketim gerileyecek, ekonomiler küçülecek. “Degrowth” savunucularının hayalleri gerçek olacak! İnsan sömürüsü ve çevresel yıkım pahasına büyüme ve kurumsal kârı hedefleyen küresel kapitalist sistemi eleştiren “Küçülme” hareketinin düşlediği sosyal ve ekolojik refahın yolu açılacak!
İklim kriziyle mücadele amaçlı her türlü yasayı kadük etmek üzere gün aşırı kararname imzalayan Trump tabii ki, “Degrowth” fedaisi değil. İşte en son, eyaletlerin fosil yakıt kullanımını sınırlayan sera gazı emisyon yasalarını bloke etmek üzere kararname imzaladı, yeni bir dalaş alanı açıldı. Oşinografi Dairesi’nin hava ve iklim araştırma bütçesini bile budadı.
Fakat tarife çalkantısıyla birlikte, ironiyle trolleme arası ortaya karışık bir “Degrowth Donald” efsanesi yürümeye başladı. Amerikalı sağcı troller, daha pahalı hayata karşı ön almak üzere kanaatkâr ve vatansever yaşam tarzına güzellemeler yapıyor. Mesela “The Quartering” adıyla tanınan YouTuber Jeremy Dale Humbly, “Yeni bir iPad’e, yeni bir akıllı telefona, yeni bir oyun konsoluna ihtiyacınız yok, bunları sadece istiyorsunuz” diyor. Adamın net servetinin 5.5 milyon dolar olduğu söyleniyor. (Bu arada dünkü son dakikayla Çin’den ithal telefon, bilgisayar ve diğer elektronik bileşenler tarife dışı bırakıldı, Apple kurtarıldı).
Daha ciddi odaklardan da Trump’a şükran bildirenler, kaostan faydalı pay çıkaranlar var. Elon Musk’ın aşırı sağ sinyaller vermesi üzerine X’ten Bluesky’a göç eden The Guardian’ın çevreci yazarlarından George Monbiot, “Degrowth gündemine katkısından ötürü sanırım Donald Trump’a teşekkür borçluyuz” diyor. Alman tarihçi Hedwig Richter de Bluesky’da yazıyor: “Solcuların uzun zamandır hayalini kurduğu şeyi belki de Trump başaracak: Savaş ve kanlı devrim olmadan Degrowth.”
İklim haberleri veren Heatmap sitesinden Robinson Meyer ise “Degrowth Donald” başlıklı yazısında, kendisinden daha radikal çevreci (!) çıkan Trump’ı “kirli ve karbondioksit yüklü Amerikan yaşam tarzına savaş açtığı için” kutluyor.
Tabii işler öyle yürümüyor. Degrowth, yani fosile dayalı büyümeye son vererek dünyayı kurtarma fikrinin ciddi temsilcilerinden antropolog Jason Hickel mevcut refahtan taviz vermeyi önermiyor. Yeniden endüstrileşme sürecinde zararlı ekonomik faaliyetlerden iklim dostu teknolojilere planlı bir geçiş gerekiyor. Ancak sanayi politikası veya kamu yatırım stratejisinden yoksun, sadece tarife biçen Trump’la bunun mümkün olmadığı ortada.
Özellikle Çin’le ticaret savaşı, küçülmeye alternatif model “Yeşil Büyüme”ye, yani iklim dostu teknolojilere dayalı büyümeye sekte vuruluyor. New York Times’a konuşan uzmanlar, rüzgar ve güneş enerjisi, elektrikli araçlar ve hidrojen üretim teknolojileri alanında ABD’nin keskin bir düşüş yaşayacağını söylüyor. Nedeni, Çin’le yeni ticaret engelleri. Siyaseten öyle bir niyet olsa bile ABD’nin sırf kendi gücüyle enerji dönüşümünü gerçekleştirmesi mümkün değil.
BOYKOT: APPLE YERİNE REEDER
Çin’e açılan ticaret savaşının en büyük kaybedeni Apple oldu derken, her zamanki gibi yüksekten el açan Trump geri adım attı ve akıllı telefonlarla bilgisayarları, çip ve flaş bellek dahil elektronik bileşenleri yeni tarife kapsamı dışında bıraktı. Karar, Çin’in yüzde 125 tarifeyle karşılık vermesinden sonra geldi. Muafiyet kararı olmasa Apple, Çin’de montajlanan bin dolarlık her iPhone için en az 700 dolar ithalat vergisi ödeyecekti.
Trump gümrük politikasıyla büyük şirketlerin üretim üslerini yeniden ABD’ye taşımasını hedefliyor, istek listesinin başında ise Apple yer alıyor. Ticaret Bakanı Howard Lutnick geçenlerde bir TV yayınında aynen şu cümleyi kurdu: “iPhone üretmek için küçük vidaları sıkan milyonlarca insan var, bunlar artık Amerika’ya gelecek.”
Bakan, telefonların sadece Çin’de vida sıkarak üretilmediğini bilmiyor olamaz. iPhone’ların işlemcileri Tayvanlı çip üreticisi TSMC tarafından ABD’de üretiliyor. Ancak bir telefonun üretiminde kullanılan 60 kadar hammaddenin bir kısmı gümrük vergisi uygulanan diğer ülkelerden geliyor. Son montaj için çipler Amerika’dan Çin’e veya Hindistan’a gidiyor, ardından bitmiş cihazlar yine ABD’ye gönderiliyor. Apple’ın tedarik zinciri öyle karmaşık ki, Çin’le sınırlandırmak mümkün değil. Apple’a parça, malzeme ve bileşen tedarik eden dünyanın dört bir yanındaki şirketlerin listesi 25 PDF sayfası tutuyor.
Aynı Apple, Avrupa’da Amerikan mallarına yönelik boykot girişimlerinde ön saflarda yer tutuyor. ABD’nin teknoloji patronları Elon Musk, Mark Zuckerberg ve Jeff Bezos’a para kazandırmaktan zaten sıdkı sıyrılanlar için Trump’ın ticaret savaşı tuz biber olmuş, Reddit’te “BuyFromEu” diye forum açmışlar – Reddit Amerikan platformu ya neyse! Şubat ayından bu yana 200 bin kadar kullanıcı bir araya gelmiş, Amerikan mallarına Avrupa alternatiflerini paylaşıyorlar.
Laura Catz adlı Romanyalı pazarlama uzmanı, forumda anılan Avupa markalarından "Go European" adı altında veri bankası oluşturmuş. iPhone ve Samsung’a alternatif Avrupa markaları listeleniyor, Türkiye’den Reeder dahil; “Tüketici elektroniği şirketi olarak akıllı telefon, laptop, tablet, televizyon, ses sistemleri, e-okuyucu, saç kurutma makinesi, robot süpürge üretiyor” bilgisiyle. Elektrikli ev aletlerinde de sürdürülebilir ve inovatif ürünleriyle Beko var.
Amerikan malı iki kola markasının alternatiflerine gelince, tüketicinin hakiki tat alışkanlıkları bakımından orası problemli. Avrupa’dan sayısız alternatif arasında Ukrayna’dan “Zhyvchyk” diye alkol ve sesli harf içermeyen bir meşrubat markası var mesela, telaffuzunu dinledim yine de anlamadım.
ELON ÇILDIRMADAN ÖNCE ALMIŞTIM
Trump, geri adım atarak Apple’ı kurtardı ama Musk’ın Tesla’sı bakımından durum umutsuzlaşıyor. Bu yılın başında ABD’de başlatılan “TeslaTakedown” kampanyasının çapı Avrupa’da giderek yayılıyor; protesto gösterileri New York’tan Berlin ve Londra’ya uzanıyor. Özellikle aşırı sağcı AfD’ye verdiği seçim desteği nedeniyle en büyük tepki Almanya’da. Musk’ı demokrasiye karşı tehdit gördükleri için boykot çağrıları yükseliyor.
Elon Musk zamanında, “Dünyadaki sürdürülebilir enerji dönüşümüne ivme kazandırma” sözü vermişti. Üstlendiği bu misyon, iklimi kurtarmanın elektrikli otomobil satmaktan daha önemli olduğu izlenimi bırakmış, çağın ideal iş insanı payesini almıştı. Ancak iklim krizine katiyen inanmayan ve Biden yönetiminin elektrikli araç teşviklerine “delilik” yaftası yapıştıran Trump ile işbirliğine soyununca Musk’ın ekolojik misyonu da yalan oldu.
Tesla hisseleri geçen yıl yüzde 60 değer kazandı, muhtemelen yatırımcılar patronun Trump ile bağlantısını sermayeye dönüştüreceğini düşündüğü için. Ancak Tesla ilk kez önceki yıla oranla daha az araç sattı. Uzmanlara göre 1.2 trilyon dolarlık astronomik borsa değeri olan bir teknoloji şirketi için gerileme felaket demek. Satışların düşmesinde Çinli BYD ile rekabet kadar Alman markalarının sürekli yeni modellerle piyasaya çıkmasının da payı var.
Şimdi Avrupa'da yayılan yeni bir moda var; daha doğrusu Tesla düşmanlığına karşı bir önlem. Boykot çağrıları nedeniyle Tesla’sına zarar verilmesinden kaygı duyanlar araçlarına “Elon çıldırmadan önce almıştım”, "CEO'yu değil arabayı satın aldım" çıkartmaları yapıştırıyor. Aynı ABD’deki Tesla hayranlarının yaptığı gibi.
