Günümüzde dünyadaki havalimanlarının çoğunluğu kamu tarafından işletilmektedir. Son yıllarda ise trafiği yüksek havalimanlarından devletler ilave gelir sağlamak için özel sektörle işbirliğini gittiler. İhalelerle bazı havalimanlarının tüm hizmetleri özelleştirilirken, bazı meydanlarda sadece terminaller özelleştirilme kapsamına alındı. Bazı havalimanlarında ise Hava Trafik Kontrol (HTK) hizmetlerinin bile özelleştirilmesi söz konu oldu.
Havalimanlarındaki bu gelişmeler çerçevesinde havalimanı işletmeciliği yapan bazı kamu kurumları da dünyaya açılıp özelleştirmelere talip oldular. Başka ülkelerden havalimanı işletmeciliği yapmaya başladılar. Mesela, TAV Havalimanları Holding’in çoğunluk hissesine sahip olan Groupe ADP (Aeroports de Paris) bir Fransız kamu kurumu ve dünyadaki sayılı işletmecilerden birisi.
THY’nin en çok ülkeye uçan havayolu olması gibi devlet TAV için de bir vizyon koyabilmiş olsaydı, en fazla ülkede havalimanı şirket olabilirdi. Bir dönem Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin (DHMİ) yurtdışına açılması ve ihalelere girmesi gündeme gelmişti, ama bir neticeye varmadı. Kısacası küresel havacılıkta THY ile var olduğumuz gibi vizyonsuzluk sebebiyle havalimanı işletme tarafında güçlü olamadık.
Öte yandan kamu kurumları dışında dünyada çok büyük havalimanı operatörü olan özel şirketler de var. Havalimanı işleten şirketler bir yandan yeni havayollarını meydanlarına getirmek, mevcutların uçuş sayılarını artırmak için büyük çaba sarf ederken, diğer taraftan da yeni teknolojilere, verimli işletmeciliğe yatırım yapıyorlar.
Fakat dünya havayollarının çatı örgütü Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği – IATA ise her yıl yapılan genel kurullarında, havayoluyla seyahatlerin pahalı hale gelmesinde devletlerin havalimanları üzerinden çok fazla vergi ve ilave ücretler almasının etkisi olduğuna dikkat çekiyor. Diğer ifadeyle havayolları, havalimanlarının mevcut işletmecilik modellerinden memnun değil. Ama neticede bu sene 5 milyar 200 milyon insanın yolculuk etmesi bekleniyor.
Bu sene havayolları da havalimanları da büyümeye devam edecek. Peki dünya genelinde en büyük değere sahip havalimanı işleten şirketler hangileri? Türkiye’nin bu tabloda yeri var mı, merak ediyor musunuz?
CompaniesMarketcap.com araştırma şirketinin araştırması dikkat çekici. Piyasa değerine göre yapılan araştırmayla kamu/özel en büyük 10 havalimanı operatörü şöyle belirlenmiş:
1- ENAIRE (Aena): 30.21 milyar dolar
Şu anda İspanya’da 46 havalimanı ve 2 heliportu yönetiyor. Farklı ülkelerde ise 33 havalimanının yönetiminde doğrudan veya dolaylı olarak söz sahibi konumda. İşlettiği en önemli havalimanları arasında Madrid Barajas, Barcelona El Prat, Gran Canaria Havalimanı ve Palma De Mallorca Havalimanı yer alıyor. Aynı zamanda İspanya’daki Hava Trafik Kontrolü (HTK) hizmetlerinden de sorumlu. Hava trafiği hacmine göre ENAIRE, Avrupa’da dördüncü en büyük hava seyrüsefer operatörü. Ayrıca ENAIRE, Aena Brazil adıyla Brezilya’da da ağırlığı söz konusu. Dokuz eyalete yayılmış 17 meydanıyla Brezilya'daki en büyük havalimanı ağına liderlik ediyor. Brezilya hava trafiğinin yüzde 20’sini ENAIRE hizmet veriyor.
2- Airports of Thailand: 23.69 milyar dolar
Havalimanı işletmecisi Airports of Thailand’ın hisselerin yüzde 70'ini Tayland Hükümeti elinde tutuyor. Ülkede bir havalimanı işleten operatör, Bangkok'un iki önemli havalimanını; Suvarnabhumi Havalimanı ile Don Mueang Havalimanı’nı kontrol ediyor. Bunun yanı sıra kuzeydeki Chiang Mai Havalimanı ve güneydeki Phuket Havalimanı da dahil olmak üzere Tayland'daki on uluslararası havalimanını yönetiyor. Ülkenin diğer bölgesel küçük meydanlarından sorumlu.
3- Shanghai Airport (AVINEX): 11.23 milyar dolar
Operatör, Çin’in en büyük sanayi ve ticaret merkezi Şanghay’ın ilk iki sıradaki Shanghai Pudong Havalimanı ve Shangahai Hongqiao Havalimanı'nı işletiyor. AVINEX Şanghay Belediye Hükümeti'ne ait bir devlet şirketi olarak biliniyor. Shanghai Pudong Uluslararası Havalimanı yılda yaklaşık 54 milyon yolcu ağırlarken, Hongqiao 30 milyondan fazla yolcu ağırlamakta. Shanghai Pudong Havalimanı, aynı zamanda Amerika Birleşik Devletleri'nden Çin anakarasına yapılan doğrudan uçuşların çoğunun da varış noktası olarak ön plana çıkıyor.
4- Groupe ADP (Aeroports de Paris) : 10.9 milyar dolar
Türkiye’de şuan Antalya Havalimanı, İzmir Adnan Menderes, Ankara Esenboğa, Alanya Gazipaşa Havalimanı, Milas Bodrum Havalimanı ve geçmişte İstanbul Atatürk Havalimanı gibi en önemli havalimanlarını işleten TAV Havalimanları'nın da büyük hissedarı olan Groupe ADP, havalimanlarını geliştiren, bakımını yapan ve işleten bir Fransız kamu şirketidir. Paris bölgesindeki havalimanlarını; Charles De Gaulle, Orly ve Le Bourget havalimanlarını işletiyor. Ayrıca, Fransa genelinde de diğer birçok başka havalimanını işletiyor. Dünya genelinde birçok havalimanında da hisseleri bulunuyor.
5-GMR Groupe: 10.4 milyar dolar
Hindistan’ın önemli havalimanı işletmecisi GMR Groupe, bir dönem Sabiha Gökçe’n Havalimanı, Malaysia Airports Holdings Berhad ve Limak Holding ile birlikte işletmişti. GMR Group, Yeni Delhi merkezli özel bir şirket hizmet olarak veriyor. Havalimanları, otoyollar ve büyük enerji tesisleri gibi diğer altyapı projelerinin yanı sıra farklı alanlarda da faaliyet gösteriyor. GMR'nin en önemli havalimanı, Delhi Indira Gandhi Havalimanı'dır. GMR, web sitesinde ise dünyanın en büyük ikinci özel havalimanı işletmecisi olduğunu belirtiliyor. Yeni Delhi Havalimanı’nın yanı sıra Haydarabad'ın Rajiv Gandhi Havalimanı, Goa'nın Manohar Havalimanı ve Nagpur'un Dr. Babasaheb Ambedkar Havalimanı'nı işletiyor. Şirket aynı zamanda yurtdışında operasyonları olan tek Hintli havalimanı geliştiricisi pozisyonunda. Yurtdışında Filipinler'deki Mactan Cebu Havalimanı ve Endonezya'daki Kualanamu Havalimanı da GMR Group bünyesinde yer alıyor.
Dünyanın en değerli 10 havalimanı işletmecisi
1-ENAIRE: 30.21 milyar dolar
2-Airports of Thailand: 23.69 milyar dolar
3- Shanghai Airport (AVINEX): 11.23 milyar dolar
4- Groupe ADP (Aeroports de Paris) : 10.9 milyar dolar
5-GMR Groupe: 10.4 milyar dolar
6-Grupo Aeroportuario del Pacifico: 9.58 milyar dolar
7-Auckland Airport: 8.43 milyar dolar
8-Grupo Aeroportuario del Sureste: 7.88 milyar dolar
9- Zurich Airport: 7.22 milyar dolar
10- Copenhagen Airport: 6.9 milyar dolar
Elektrikli hava taksiler son virajda!
Uzun bir süredir elektrikli hava taksilerin İstanbul gibi büyük metropollerde, havalimanı ile şehir merkezi arasında hizmete girmesi için çalışmalar yapılıyor. Elektrikli hava taksilerle şehrin belli merkezlerine 10 dakika gibi bir zamanda ulaşım imkanı sunulması hedefleniyor. Hava taksilerin ilk etapta Türk Havayolları, Emirates, Katar gibi şirketlerle üst sınıflarda yolculuk edenlerin hizmetinde veya özel iş jeti seyahatlerinde kullanılması bekleniyor.
Şu an Emirates Havayolları, first ve business yolcularının ulaşım ihtiyaçlarını özel BMV otomobillerle gerçekleştirdiği modelin gelecek yıllarda hava taksilerle yapılmasına kısa bir zaman kaldı denebilir. Galiba dikey iniş/kalkış yapacak hava taksilerin hizmet vermesi için en uygun mekanlar da AVM’lerin üst katları veya yakınlarındaki açık alanlar olacak.
ABD’nin en büyük havayollarından Delta, işte böyle bir hava taksi hizmeti verebilmek için yoğun çaba sarf ediyor. Bu hedefe ulaşmak için de elektrikli hava taksilerini piyasaya sürme gayreti gösteren Joby Aviation ile yaptığı ortaklığın nasıl bir netice vereceği merak ediliyor. Ancak son yıllarda elektrikli taksiler eskisi gibi de heyecan uyandırmıyor. Bu sebeple sektörde gözler Delta-Joby ortaklığına çevrilmiş durumda.
Başlangıçta 4 yolcuyla uçacak
Joby Aviation'ın elektrikli hava taksileri, dört yolcuya kadar konforlu bir şekilde hizmet verebilecek şekilde tasarlanmış. Aynı kapasitede elektrikli başka hava taksi modelleri de Joby’den ilham alarak hatta onunla rekabet edecek modellerle kendilerini geliştirmeye çalışıyor. Şüphesiz sonraki yıllar daha farklı ve gelişmiş hava taksiler de ortaya çıkacaktır.
Joby’nın elektrikli hava taksisi ile yaklaşık olarak 320 km/saate kadar hızlarda seyahat edilebilecek. Diğer ifadeyle trafiğin yoğun olduğu büyük şehirlere havalimanı-şehir merkezi arasındaki ulaşım olanlar için 10 dakikanın altına düşecek. Şu an bazı geleneksel/legacy havayolları first ve business yolcularına, özel kara araçlarıyla benzer hizmeti zaten veriyor. Hava taksilerin sorunsuz bir şekilde hizmete girmesi halinde aynı modelle yaygınlaşması bekleniyor.
İstanbul e-VTOL’a hazırlanmalı
Şüphesiz İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın da böyle bir gelişmeye hazır olmasında fayda var. Hava sahasının düzenlenmesi ve şehir merkezinde elektrikli dikey iniş/kalkış yapan araçlar (e-VTOL) için uygun mekanların tasarlanması gerekir. Hatta İstanbul Havalimanı yetkililerinin de bu yıl hizmete sokacakları Genel Havacılık Terminali’nde böyle bir hizmeti şimdiden gündemlerine almaları iyi olacaktır.
Maalesef uzun süredir gündemde olan elektrik hava taksiler, istenen seviyede ilerleyemedi, ama o sürecinde sonuna gelindiğini düşünüyorum. Hükümetlerin yapması gereken hava sahasına yönelik düzenlemelerin gecikmesi ve uluslararası standartların oluşturulmaması bir sorundu. Hava taksilerin bazı açılardan teknik yeterliliğe ulaşamaması da başka bir problemdi. Ancak Delta Havayolları ile Joby Aviation arasındaki işbirliğinin bir kırılma yapacağına inanılıyor.
Los Angeles ve New York öncü olacak
Birazda somut örnek üzerinden yaşanan sürece dikkat çekeyim. Joby Aviation, Eylül 2009'da Kaliforniya'da kurulduktan 6 yıl sonra 2015'te elektrikli hava taksi için yol haritası çıkardı. Kendi tasarımlarını ortaya koymadan önce, elektrikli havacılığın detayların keşfetmek için çalıştı. Tam ölçekli prototipler üretmeye başladı. 2022'de ise e-VTOL hava taksisiyle test uçuşları yapmaya başladı. Sonra bu sürece Delta Havayolları dahil oldu.
Delta, Joby için önce 60 milyon dolarlık bir ön sermaye yatırımı yaptı. Proje ilerledikçe de daha fazla yatırım yapabileceğini ve toplamda 200 milyon dolara kadar da rakamı yükseltebileceğini açıkladı. Akabinde de Joby ile birlikte New York ve Los Angeles havalimanları ile şehir merkezi arasında elektrikli hava taksi hizmetlerini başlatmayı planladığını açıkladı.
Havayolu, New York John F. Kennedy Havalimanı’ndan Manhattan şehir merkezine 7 dakika, Los Angeles Havalimanı’ndan şehir merkezine de 8 dakikalık bir seyahat süresi olacağını duyurdu. Her iki havalimanı da Delta’nın pazarı payı olarak en büyük olduğu meydanlar olması sebebiyle sektörde merak uyandırdı. Hatta başka havayolları da bu haber sonrası araştırma içine girdi. Bu kapsamda önceki yıllar THY’nin de bazı girişimleri olduğunu, hava taksi geliştiren şirketlerle görüştüğünü biliyorum.
Uçarken sesi duyulmayacak
e-VTOL taksiler ilk başlarda gelir seviyesi yüksek dar bir kesime hitabe edecek. Çünkü yeni, gelişmiş teknolojinin yüksek bir fiyatla hizmete gireceğini söylemeye gerek yok. Ancak zamanla fiyatların aşağı ineceği, hava taksi teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak kullanımı da yaygınlaşacaktır.
Şehir merkezlerinde e-VTOL taksilerin gürültüleriyle rahatsızlık vermemesi için Joby Aviation, tasarım ve üretim aşamasında NASA ile iş birliği yaparak gürültü kirliliğinin minimuma indirmiş. Gökyüzündeki bir uçağın veya yoldaki bir arabanın sesiyle kıyaslanmayacak kadar az ses çıkaracak. Hatta hava taksi uçarken yerde sesinin duyulmayacağı ifade ediliyor. Yani şehirlere ilave bir gürültü kirliliği getirmeyecek.
FAA sertifikasyona başladı
ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA), bugüne kadar 60 bin km’den fazla uçuş yapan Joby için e-VTOL taksi sertifikasyon programının son aşamasına Aralık 2024'te geçilmiş. Bu sene için de ise FAA uyumlu e-VTOL ile uçuş testlerine başlanması hedefleniyor. Bu testlerin sonucuna göre de hizmete giriş takvimi belli olacak…
Japon ANA İstanbul tanıtımlarına hız verdi!
İstanbul uçuşlarına önümüzdeki ay başlayacak olan Japonya’nın en büyük havayolu şirketi All Nippon Airways (ANA) tanıtımlarını ağırlıkla “çay” üzerinden yaptığı kampanyasıyla dikkat çekmeye başladı. Tarihte ilk defa bir Japon Havayolu Türkiye’ye tarifeli uçuş başlattığı için ANA’nın bu operasyonu dikkat çekiyor. 12 Şubat’ta, Tokyo Haneda Havalimanı ile İstanbul Havalimanı arasında başlayacak ANA seferleri haftada 3 gün yapılacak.
Star Alliance üyesi olan Japonya'nın 5 yıldızlı havayolu ANA, first, business, premium economy ve economy class gibi çeşitli kabin sınıflarında hizmet veriyor. Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'da 42 uluslararası havalimanında, Japonya'da ise yaklaşık 50 meydana uçuş yapıyor.
