Bugün sosyal yaşantının büyük bir parçası ama kökeni nereye dayanıyor? Bakın ilk alışveriş merkezi nerede kurulmuş!
Bugün hemen her şehirde karşımıza çıkan alışveriş merkezlerinin geçmişi aslında oldukça yeni sayılır. Peki, milyonları kendine çeken bu dev yapılar ilk kez nerede ve ne amaçla ortaya çıktı? Yanıtı, bir mimarın toplumsal hayatı yeniden canlandırma arzusunda saklı.
Alışveriş merkezleri artık yalnızca alışveriş yapılan yerler değil, aynı zamanda sosyalleşme, dinlenme ve zaman geçirme alanları olarak da kullanılıyor. Ancak bu fikrin ardında yatan asıl amaç bugünkünden çok farklıydı. İşte alışveriş merkezlerinin hiç bilinmeyen öyküsü…
BİR MİMARIN HAYALİNDEN DOĞAN DÜNYA
Bugün alışveriş merkezleri hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş olsa da, bu yapılar ilk ortaya çıktıklarında yalnızca ticaretin değil, toplumsal yaşamın da yeniden tanımlandığı yerler olarak tasarlanmıştı.
Alışveriş merkezi kavramının temelleri 1950’lerde Avusturyalı mimar Victor Gruen tarafından atıldı. Gruen, Amerika’da banliyölerde yaşayan insanların sosyalleşebileceği, sadece alışveriş değil aynı zamanda kültürel ve toplumsal etkinlikler için de bir araya gelebileceği kapalı bir mekan hayal etmişti.
İLK MODERN ALIŞVERİŞ MERKEZİ: SOUTHDALE CENTER
Bu hayal 1956 yılında Minnesota eyaletinin Edina kentinde hayata geçti. Southdale Center adı verilen bu yapı, dünyanın ilk tamamen kapalı alışveriş merkezi olarak tarihe geçti.
İçerisinde dükkanlar, restoranlar, oturma alanları ve hatta sanatsal etkinliklere ev sahipliği yapan alanlar vardı. Gruen’in amacı tüketimi değil, toplumsal etkileşimi ön plana çıkarmaktı. Ancak zamanla bu merkezler farklı bir yöne evrildi.
ALGI VE AMAÇ ARASINDAKİ UÇURUM
Victor Gruen, alışveriş merkezlerinin yalnızca tüketime odaklanmaya başlamasından rahatsızlık duydu. Onun vizyonu, banliyölerin ruhsuzluğuna karşı sıcak, canlı bir merkez oluşturmaktı.
Ancak giderek bu merkezler, büyük zincir mağazaların ve hızlı tüketimin mekanı haline geldi. Gruen bu dönüşümü "çocuklarımın canavara dönüşmesi gibi" sözleriyle tanımlamıştı. Yani alışveriş merkezleri kendi kurucusunun bile istemediği bir yöne doğru gelişti.
REKORLAR KİTABINA GİREN TARİHÎ YAPI
Guinness Dünya Rekorları’na göre tarihteki ilk alışveriş merkezi, Southdale Center olarak kayıtlara geçti. Bu yönüyle sadece modern şehir planlaması ve mimarlık açısından değil, aynı zamanda kültürel bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. Bugün dünyanın dört bir yanında yükselen AVM’lerin kökeninde, aslında bir mimarın insanları bir araya getirme hayali yatıyor.
