Tercih edilen aday sandıktan çıkana kadar seçim garanti edilir! Avrupa Birliği’nin demokrasi mottosu acaba artık böyle mi işliyor? İşte Romanya’da test edildi; AB taraftarı aday seçimi kazandığı için Avrupa’da bir sevinç dalgasıdır esiyor. Fakat aynı cumhurbaşkanlığı seçimi daha önce de yapılmıştı, Rusya parmağı iddiasıyla ikinci tur iptal edilmiş, kazanan aşırı sağcı aday hapse atılmış, yenilenen seçime katılması engellenmişti, çünkü Avrupa’nın “demokratik değerleri” açısından “yanlış” adamdı.
AB’nin yine doğu cephesinde önümüzdeki pazar günü bir test daha var; Polonya’da cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turu. AB taraftarı liberal koalisyonun adayı, popülist sağcı rakibinin iki puan önünde bitirdi ilk turu, kazanma şansı pamuk ipliğine bağlı. “Avrupa’nın kader seçimi” açıklamaları yapılıyor, Romanya’da olduğu gibi, yine.
Romanya’da seçim iptaliyle tehlike bertaraf edildikten sonra, aşırı sağcısı da dahil yepyeni adaylarla tekrar seçime gidildi ve sonunda hiç hesapta yokken Bükreş’in bağımsız Belediye Başkanı Nicuşor Dan yeni cumhurbaşkanı oldu. Kendisi matematikçi, Paris’te okumuş ve gençliğinde Matematik Olimpiyatları’nda iki kez altın madalya kazanmış, Avrupa’ya inanan parlak liberal bir politikacı ve “doğru” adam.
“Yanlış” adama gelince… Tamam, Rusya taraftarı ve Trump hayranı aşırı sağcı, son derece defolu berbat bir karışımdı ama geçen yıl kasım seçimlerinde ilk turda sandıktan çıkan aday Calin Georgescu’ydu, ikinci turu da kazanma şansı yüksekti. Anayasa Mahkemesi, dış müdahale olduğuna dair gizli istihbarat bilgileri ve TikTok videolarını gerekçe göstererek ikinci tura 48 saat kala seçimi iptal etti. 4 -18 Mayıs’a ötelenen tekrar seçim için kayıt yaptırmaya giderken trafikte göz altına alınıp enterne edildi Georgescu. Anayasal düzeni yıkmaya yönelik eylemlerle suçlanıyordu.
Rusya’nın seçimi nasıl manipüle ettiğine dair somut bir kanıt ortaya konulmuş değil. TikTok içeriği ise influencer’ların aday adı vermeden sandık çağrısı yaptığı videolara bot hesaplardan gelen “Georgescu” propagandasından ibaret. Sıfır bütçeyle seçim kampanyasına giriştiğini öne süren Georgescu’nun TikTok operasyonlarını fonladığına dair veriler mevcut; bir destekçisi 1 milyon Euro harcamış.
Tekrar seçimde sağ popülist kontenjanından Georgescu’nun yerini alan George Simion aslında ilk turu önde tamamlamıştı. Yeni Cumhurbaşkanı Nicuşor Dan’ın geriden gelip yarışı önde bitirmesi karşısında Brüksel’de duyulan sevinç biraz da bu sürpriz etkisinden kaynaklanıyor. Simion seçilseydi, Trump’a “Kutup yıldızım” diyen, Macron’u diktatör eğilimleri göstermekle suçlayan bir adam Romanya’nın lideri olacaktı. Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın da desteğini almıştı, birlikte “Milli devletlerden oluşan Hıristiyan Avrupa’nın” temelini atacaklardı.
HALK İRADESİ NE OLACAK
Georgescu’nun inanç ve fikirlerini kimse onaylamak zorunda değil ama bir sağ popülistin cumhurbaşkanı olması mı, yoksa demokratik değerlerin nabza göre değişmesi mi daha zararlı, tartışılır. Avrupa’nın elitler retoriğinde “demokratik değerler” söylemi, “demokrasi” kavramının yerini almış görünüyor; liberal değerler, demokrasinin temel ilkelerini aşabiliyor. Halk iradesinin geçerliliği gibi mesela. Seçim iptali üzerine Romanya kitlesel sokak protestolarına sahne oldu ama AB’den hiç ses gelmedi. Bunun yerine, iptal kararını eleştirme işi ABD Başkan Yardımcısı JD Vance’e bırakıldı, sonra da hep bir ağızdan ona yüklenildi.
Kaldı ki, Georgescu’nun aşırı sağ fikirlerinden ziyade AB ve NATO karşıtı olmasının seçim iptalinde rol oynadığı görüşü ağır basıyor. Bundan böyle AB ve NATO’ya itiraz eden hiçbir adaya AB sınırları içinde seçime girme şansı tanınmayacağı görüşü de öyle.
Nitekim aynı süreç Fransa’da da işliyor. Sağ popülizme iktidar yolunu kesmek için demokrasinin rayından çıkarıldığını iddia eden sağ analistlere göre Marine Le Pen’e siyasi yasak bunun örneği. Gerçi AP paralarını kendi partisi yararına hortumladığı belirlenen Le Pen’in yolsuzluk suçu şüphe götürmeyecek kadar sabit. 2027 Cumhurbaşkanlığı seçiminde yarışamayacak.
POLONYA’DA BIÇAK SIRTI SEÇİM
Polonya’da 1 Haziran’da yapılacak ikinci tur oylama, Avrupa’da yine bir kader seçimi. Orada da bir “yanlış” adam var; muhalefete düşen milliyetçi muhafazakar Hukuk ve Adalet Partisi’nin (PiS) cumhurbaşkanı adayı sağ popülist tarihçi Karol Nawrocki. Oysa Donald Tusk hükümeti demokratik reform programı için şiddetle “doğru” adama ihtiyaç duyuyor. Çünkü halen görevdeki PiS destekli Cumhurbaşkanı Andrzej Duda veto gücüyle liberal koalisyonun AB’ye uyum yolunu tıkıyor, demokrasiyi iğdiş etmekle suçlanıyor.
En başta yargı reformlarını onaylayacak “doğru” aday ise Varşova Belediye Başkanı Rafal Trzaskowski. Kendisi altı dil biliyor, bir caz müzisyeninin oğlu. İlk turu yüzde 31.4’le kıl payı önde tamamladı, rakibi Nawrocki yüzde 29.5’te kaldı. Analistlere göre seçmen, iki yıl önce PiS’i yenerek iktidara gelen Tusk hükümetine sarı kart gösterdi. Çünkü diğer eski Doğu Bloku ülkelerinde olduğu gibi Polonya’da da halk, AB’deki refah ortalamasının gerisinde kalmanın düş kırıklığını yaşıyor. İktidardaki partiler enflasyon, gençlerin barınma sorunu ve göçün olumsuz etkileri gibi sorunların üstesinden gelemiyor. Romanya’da da ekonomik göstergeler zayıf. Halkın üçte biri yoksulluk sınırında yaşıyor, her on kişiden biri temel ihtiyaçlarını karşılayamadığını söylüyor. AB’de en büyük bütçe açığı Romanya’da.
Polonya seçiminde sarı kartın nedeni, Donald Tusk reformları hayata geçirebileceğine dair yeterli güveni tesis edemedi iki yılda. Örneğin topyekûn kürtaj yasağının hafifletilmesi ve LGBT+ hakları Tusk’un seçim vaadiydi. Nawrocki’nin seçilmesi halinde veto nedeniyle mümkün olmayacak.
Polonya’da seçim gündeminin merkezine Ukrayna oturuyor. Romanya’dan farklı olarak, her iki aday da Rusya karşısında Ukrayna’ya askeri destek verilmesini savunuyor, ancak Nawrocki Ukrayna’nın NATO üyeliğine karşı çıkıyor. İki aday geçen hafta TV tartışmasına çıktı, Ukrayna’dan ucuz tarım ürünleri ithalatı konusunda çatıştılar. Polonyalı çiftçiler, haksız rekabet nedeniyle Ukrayna ürünlerinin girişini protesto ediyor. Nawrocki seçildiği takdirde anlaşmayı iptal edeceğini söylüyor, Trzaskowski ise rakibini “Putin’in işine geldiği gibi konuşmakla” suçluyor.
Son anketler Trzaskowski’nin ikinci tur şansını yüzde 46 gösteriyor, rakibi Nawrocki yüzde 44 alıyor. Kararsızların oranı ise yüzde 10. Uzmanlar seçime yüksek katılımın sonucu belirleyeceği görüşünde. İlk turda özellikle 30 yaş altı genç seçmen yüzde 73 katılımla ortalamanın üstünde rekor kırmıştı.
