Mediterranean, adı üstünde dünyanın orta yeri ve yanıyor. Orman yangınları ayrı, denizdeki yangın ayrı ama ikisi de iklim krizinin eseri. Akdeniz’in sularında haftalardır olağanüstü yüksek sıcaklıklar ölçülüyor. Bilinen zamanlarda mevsim normalleri üzerinde bu kadar ısınmış başka bir deniz yok. Yıllık ortalamanın üzerindeki yüzey sıcaklıkları nedeniyle bilim insanlarına göre Akdeniz “ekstrem” şartlarda, havzada ekosistem ve ekonomiler risk altında. Deniz kızıştıkça daha fazla enerji birikiyor, buharlaşma artıyor. Sıcak ve nemli hava fırtınalara, şiddetli yağışlara ve sellere yol açabiliyor. Deniz araştırmacıları diyor ki; Akdeniz ısındıkça daha geniş zamanlara yayılan fırtınalar yoğunlaşacak, hatta felaket boyutlarına ulaşabilecek.
Araştırmacıların özellikle gözlemlediği bir fenomenle karşı karşıyayız Akdeniz’de: “Medicane” denilen tropik karakterde siklonlar. “Mediterranean” ve “Hurricane” kavramlarının bileşiminden meydana geliyor “Medicane”. Sıcak girdaplardan yükselerek yayılan üç kategorideki siklonların en güçlüsü Ianos, diğerleri de Zorbas ve Apollo. Eylül 2023’de Yunanistan ve Libya’da ağır hasara yol açan “Daniel” bu türde ekstratropikal bir fırtınaydı. Atmospheric Research dergisi, sıcaklıklar arttıkça Medicane vakalarının da sıklaşacağını yazıyor.
EGE VE KARADENİZ FAYDASI
Biz doğuda şimdilik görece şanslı tarafındayız Akdeniz’in, Avrupa’daki kadar öldürücü sıcaklar bastırmıyorsa, sebebi Ege ve Karadeniz’den gelen nispeten serin su akıntıları. Avrupa, Afrika ve Asya arasında sıkışmış Akdeniz’in batısında ise böyle bir etki yok, hatta önümüzdeki sonbaharda da Avrupa’da aşırı sıcak hava dalgaları bekleniyor. Avrupa Birliği’nin, deniz yaşamından veriler toplayan Copernicus gözlem hizmetine göre, geçen haziran ayı boyunca Akdeniz’in sıcaklığı mevsimsel ortalamanın tam beş derece üzerindeydi. Temmuz ayında da batıya gittikçe 30 dereceleri buluyor; Balear Adaları çevresinde, İspanya kıyıları ve Güney Fransa’da “küvet sıcaklığı” hüküm sürüyor.
Aslında ısınma trendi 2022 ve 2023 yıllarında kendini göstermişti; Nature dergisi bünyesindeki npj climate and atmospheric science analizlerine göre mevsim normallerinin üzerindeki sıcaklık istikrarlı şekilde ve kalıcı olarak artıyor. Barcelona’daki ICATMAR deniz araştırma uzmanları, aşırı sıcak dönemlerin alışılmışın dışında uzun sürdüğüne de dikkat çekiyor.
Batı Akdeniz’in aksine, havzanın doğusundaki sıcaklıklar haziran ayında ortalamanın altında seyretti. Ege ve Karadeniz’den serin akıntıların yanı sıra Asya bağlantılı mevsimsel etki de söz konusu. Kış aylarında sert soğuk yaşayan Asya kıtası, Akdeniz’in doğu sularının da batıya oranla soğuk kalmasını sağlıyor. Bununla birlikte araştırmacılar aşırı ısınmanın doğuyu da etkisi altına alacağı görüşünde.
Ayrıca son yıllarda Atlas Okyanusu’nda da yüksek sıcaklıklar ölçülüyor. Normal şartlarda Cebelitarık Boğazı üzerinden gelen serin ve daha az tuzlu su Akdeniz yüzeyinin soğumasına yardımcı oluyordu. Ancak okyanustaki ısınma nedeniyle soğutma etkisi zayıflıyor. Akdeniz’deki “küvet sıcaklığı” havzanın normali mi olacak, araştırmacılar şimdilik bir tahmin yürütemiyor. Ancak projeksiyonlar şunu gösteriyor; eski dönemlerde nadiren bastıran sıcak hava dalgaları artık sıklaşacak – örneğin bin yılda bir yerine dört ila 75 yılda bir patlak verecek.
DENİZANALI TURİZM
Sıcak hava dalgaları sıklaşıp kalıcılığı uzadıkça ekosistemde kitlesel ölümler meydana gelebilecek. Bir Nature araştırmasına göre bazı deniz canlıları kısa vadeli sıcak şoklarına karşı direnç gösterip uyum sağlayabiliyor, hatta çoğalma avantajı kazanıyor; özellikle denizanaları ve kabuklular. Ancak bazı hassas organizmaların varlığı sıcağın tehdidi altında. En başta mercanlar, yosun ve bazı kabuklu türleri. Araştırmalar Akdeniz’deki sıcak dalgalarının 200 metre, hatta bazı nadir durumlarda 1500 metreye kadar indiğini gösteriyor.
Akdeniz’in sıcaklığından en fazla kıyı bölgelerinde yaşayanlar etkilenecek. Balık türleri tükenip ya da göç ettiğinde balıkçılık gibi geleneksel sektörler darboğaza girecek. Sıcaktan çoğalan denizanası popülasyonu ve yosunlar salgın boyutunda turizme zarar verecek.
Akdeniz yanıyor ama aslında bütün okyanuslarda sıcaklık artıyor. Hem de genellikle birçok iklim modelinin öngördüğünden daha hızlı. Denizlerdeki sıcak hava dalgaları 40 yıl öncesine göre iki kat fazla. Okyanuslardaki sıcaklığın havamızı nasıl bozduğuna dair en çarpıcı örnek 2023 yazında ortaya çıktı. Atlas Okyanusu’nun kuzeyinde su sıcaklığı, ölçümlerin başladığı tarihten bu yana en yüksek seviyedeydi. Sonuçta Avrupa’da birbiri ardına sıcak hava dalgaları yaşandı, on binlerce insan öldü, seller sıklaştı ve Alpler'deki buzullar rekor sürede eridi.
Bir çalışmaya göre bu aşırı ısınmanın nedeni rüzgarların zayıflamasıydı. Rüzgar olmadığı için suyun yüzeyi güçlü bir şekilde ısınıyor, bulutsuzluk daha fazla güneş ışığının derinlere nüfuz etmesine neden oluyordu.
Daha sık ve güçlü sıcak dalgalarının itici gücü atmosferdeki sera gazı yoğunluğu ve buna bağlı küresel ısınma. Fizik kuralları ortada: Karbon yoğunluğu arttıkça dünyadan uzaya daha az ısı yayılacak, atmosferde daha fazla ısı birikecek.
Gezegenin bekçisi okyanuslar şimdiye kadar bu ısının çoğunu emebiliyor, böylece sıcaklığın etkileri hafifliyordu. Ancak bilim uyarıyor: Bu tampon işlevi sınırlarına ulaşmak üzere.
