Çikolata hakkında az bilinen 11 bilgi

“Tanrıların Yemeği”

Çikolatanın bilimsel adı “theobroma cacao”dur ve “Tanrıların Yemeği” anlamına gelir. Çikolataya bilimsel ismini veren kişi ise 1700’lerin ortalarında hayvan ve bitki türlerini sınıflandırma sistemini geliştiren İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus’tur. Çikolata kelimesi İspanyolca “chocolate”den gelir. İspanyolca’ya ise Azteklerin acı su anlamına gelen “chocolatl” kelimesinden adapte edilmiştir.

İngilizler çikolatayı koyun pisliği zannettiler

Kakao'nun Avrupa'ya ulaşması zaman aldı. İspanya'ya 1520 de giren çikolata Fransa'ya 1653 te, İngiltere'ye 1657'de ulaştı. Çikolata 1847 yılına kadar içecek olarak kaldı ve en çok da İspanya'da sevildi. Çikolata, İngiltere’ye ilk girdiğinde İngilizler kakao çekirdeklerini tanımadı. Kakao yüklü bir İspanyol gemisi rotadan saptı ve Britanya açıklarında İngilizler tarafından ele geçirildi. Gemi kıyıya çekildiğinde İngilizler gemide yüklü olan şeyin koyun pisliği olduğunu düşündüler ve gemiyi ateşe verdiler.

Çikolata tartışmasına Papa müdahale etti

17. yüzyılda iki Katolik tarikat arasında çikolata üzerinden bir tartışma çıktı. Tartışma 1594'te başlayıp 1636'ya kadar devam etti. O yıllarda sadece sıvı olarak bulunabilen çikolatanın içecek mi yiyecek mi olduğu konusunda anlaşamıyorlardı. Bu önemli bir konuydu çünkü eğer içecekse oruç tutarken tüketebilirlerdi, yiyecek ise yasaktı. En sonunda Papa VII Alexander tartışmaya müdahale etti ve çikolatanın içecek olduğunu açıkladı.

Anadolu topraklarında çikolata

1693 yılında Avrupa’yı toplu taşıma araçlarıyla gezen bir gezgin olarak ünlenen Gemelli Careri İzmir'e geldi. Türklerin çikolata ile ilk defa tanışmaları bu gezgin sayesindedir. Careri yanında kakao getirmişti. İkram ettiği sıcak çikolatayı içince başı dönen bir dostu, Careri'yi, içki verip kendisini sarhoş etmek ve aklını başından almakla suçlamıştır. Osmanlıda da uzun süre, tıpkı Avrupa’da olduğu gibi, sadece saray ve saraya yakın seçkin kişiler tadını biliyordu kakonun. Nestle 1909'da İstanbul Karaköy'de, çocuk maması, çikolata ve yoğunlaştırılmış süt ithal eden şubesiyle Türkiye'ye girdi. 1927'de İstanbul Feriköy'deki bira fabrikasını çikolata fabrikasına dönüştürürek üretime başladı. Ordu'da 1936'da fındıkçılık yapmak üzere kurulan Sağra'nın ilk çıkolata fabrikası ise 1946'da açıldı. 11 Ağustos 1992'de TSE sütlü, bitter, beyaz ve sade, çeşitli dolgulu olmak üzere çikolata standartlarını belirledi.

Çikolata ve isyan

Çikolatanın tüketimi kültürlere ve ülkelere göre değişiyordu. Fransa ve İspanya’da ayrıcalıklı insanların tükettiği bir içecekken İngiltere’de entelektüeller ve politik düşünürler içiyordu. İngiltere’de II. Charles zamanında halk arasında baş gösteren isyan ve politik halk hareketi üzerine kral, muhaliflerin bir araya geldikleri çikolata ve kahve dükkanlarının hepsini kapatmaya kalkıştı.

1 kutu çikolata, 10 kiraya eşitti

Çikolata ticareti 1700 lerin başında serbest bırakıldı. 1770'de ilk imalat firması kuruldu. Makinelerin icat edilmesi ile birlikte 1825 yılında ilk çikolata fabrikası kuruldu ve çikolata keyfi tüm dünyada tanınmaya başladı. Hollanda’lı Van Houten kakao yağını ayırmayı, İsviçre’li Daniel Peter ise kakaoya süt katarak çikolata üretmeyi başardı. Kısa sürede endüstriyel olarak üretimine geçildi ve üzerine marka isimleri basılmaya başlandı. O dönemde çikolatalar ev yapımı dekoratif kutularda, dantel ve ipek kumaşların içinde süslenmiş olarak satılıyordu. 20. yüzyılın başında bile çok pahalı bir yiyecekti. 1930’larda son derece popülerdi ancak bir kutu çikolatanın satış fiyatı İngiltere’de 100 şilindi. O dönemde kenar mahallelerde bir evin kirası 10 şilindi.

100 yıllık çikolata markaları

Çikolatanın 1930’larda katı ve bar şeklinde paketlenerek üretimine geçildiğinde kurulan bazı markaların bugün hala varlığını sürdürdüğünü biliyor muydunuz? Çikolatanın altın yılları olarak kabul edilen 1920-1930 yıllarında İngiltere’de çok sayıda marka peşi sıra satışa sunuldu. En eskileri olan Cadbury’s ve Crunchy 1920’lerde ilk kez tüketiciyle buluşmuştu.

Beyaz çikolata çocuklar için ilaç olarak üretilmişti

1930’larda İsviçre’de doktorlar, hastanelerde tedavi edilen çocuklara vitamin takviyesi olarak zenginleştirilmiş süt içirmek istediler. Ancak çocuklara göre süt bebekler içindi ve ellerini bile sürmüyorlardı. Doktorlar sütün içine kakao yağı eklediler ve istemeden beyaz çikolatayı icat ettiler. Beyaz çikolata besin açısından zenginleştirilmiş sütün içine kakao yağı ile üretilmeye başlandı ve önemli bir popülarite kazandı. Bugün Avrupa’da hala beyaz çikolatanın ciddi bir kitlesi bulunuyor.

2. Dünya Savaşı’nda cephedeki askerlere çikolata gönderiliyordu

II. Dünya Savaşı sırasında Avrupa’daki pek çok fabrika üretimi durdurdu ve orduya devredildi. Bu fabrikaların arasında çikolata üreticileri de vardı. Savaş döneminde çikolata satışı durunca Avrupalılar evlerinde kendileri çikolota yapmaya başladılar. Kalıpların içine bitter çikolata doldurup katılaşmasını bekliyorlardı ve önemli bir bölümü de cephedeki askerlerin erzak çantalarına koyuluyordu.

Kakao üretmek son derece zordur

Kakao, her yerde yetişebilen bir bitki türü değildir. Ekvator çevresinde 16 derece ve üzeri sıcaklıklardaki belirli ortamlarda gelişmesi mümkündür. Kakaoyu Avrupa’ya getirmek 1930’larda zahmetli ve pahalı bir işti, dolayısıyla farklı ülkelerin kakao yetiştirme çabaları oldu. Bunun en ünlüsü ise İngiltere’de yaşandı. Uzunca bir süre ananasın yetişme koşulları üzerine çalışma yaparak sera kuran İngilizler en sonunda kakao tohumlarını ektiler ancak sadece 1 çekirdek hasat edilebildi. Tek kakao çekirdeğinden küçük bir çikolata üretildi ve Kraliçe II. Elizabeth’e hediye edildi.

Referanslar: Kudret Emiroğlu, Gündelik Hayatımızın Tarihi, Dost Kitabevi, sf. 321
Mmmm... A history of chocolate in 10 quick facts https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/22xy6VCN16PD5VpTvqGCvm4/mmmm-a-history-of-chocolate-in-10-quick-facts