İsrail'in Dürzilere destek için Suriye'yi bombalamasının arka planında ne var?

"Bunun için de ne gerekiyorsa yapıyorlar. Her ülkedeki Dürzi liderlikleri de farklı. Suriye'deki Dürziler rejimden haz etmeseler de muhalefetin bir parçası olmayı da düşünmediler. Ne rejimle kavgaya girdiler ne muhalefetle.

"Dürzilerin tek bir sorusu var: Bu topluluk nasıl ayakta kalır?"

Suriye'de iç savaş boyunca zaman zaman bölgedeki Bedevi aşiretlerle Dürziler arasında şiddet olayları yaşandı. Son olaylar da, geçen hafta Bedeviler ve Dürzilerin yaşadığı mahallelerde başladı ve 13 Temmuz'da Süveyda genelinde çatışmalar yaşandı.

Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne (SOHR) göre 13 Temmuz'dan bu yana çatışmalarda ölenlerin sayısı 500'ü aştı.

15 Temmuz'da hükümete bağlı birlikler Dürzi mahallelere girdi.

Şam yönetiminin bölgeye asker, silah ve zırhlı birlikleri göndermesi sonrası İsrail, Süveyda etrafındaki Suriye ordu birliklerini bombaladı.

Ardından da Şam'daki genelkurmay karargahı girişini ve cumhurbaşkanlığı yakınlarındaki bir "askeri" noktayı vurdu. 16 Temmuz akşamı ateşkesin sağlandığı duyuruldu.

İsrail çatışmalara nasıl ve neden dahil oldu?

Bu, Dürzilerle Suriye'deki yeni yönetime bağlı birliklerin arasındaki ilk çatışma değil. İsrail de ilk kez müdahil olmuyor.

29 Nisan'da da Şam kırsalında Sünni silahlı gruplar ve Dürzi gruplar arasında çatışma çıkmıştı.

O dönem de çatışmalar önce Şam kırsalında farklı mahallelere, ardından Süveyda'ya sıçradı.

Olayların Süveyda'ya sıçraması sonrası Şam yönetimi bölgeye ordu birlikleri gönderdi.

Tıpkı bu hafta olduğu gibi, o dönem de bölgeye asker gönderilir gönderilmez İsrail, Suriye'deki yeni hükümete yönelik iki hava saldırısı düzenledi.

Ardından İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, "Şam'ın güneyine güç konuşlandırılmasına ya da Dürzi topluluğa yönelik herhangi bir tehdide izin vermeyeceğiz" dedi.

Peki gerçek sebep Süveyda'ya asker konuşlandırılması mı, Dürzileri korumak mı, yoksa ikisi birbiriyle bağlantılı mı?

Bölge üzerine kitapları bulunan İsrailli gazeteci ve akademisyen Seth Frantzman, İsrail'in ülke içindeki Dürzi azınlığa verdiği sözün, Suriye'deki Dürzileri korumak konusunda etkili olduğunu söylüyor:

"Yahudilerle Dürziler arasında İsrail devletinin kuruluşuna kadar uzanan eşsiz bir bağ var.

"Esad rejiminin devrilmesi sonrası, Şam'daki yeni yönetime destek veren radikal grupların, Suriye'nin güneyindeki Dürzilere bir tehdit olduğuna inanıyor İsrail hükümeti. İsrail içindeki Dürziler de İsrail devletine, Suriye'deki akrabalarını koruması çağrısı yaptı, bu sebeple İsrail Şam'ı bombaladı."

Dürziler hayatta kalmak için bölgede pragmatik ilişkiler geliştirdi

Kültürlerini ve inançlarını dış dünyaya kapalı, farklı mezheplerden evliliklerin yasak olduğu ve din değiştirmeye izin vermeyen bir sosyal yapı içinde yaşayarak korumayı başaran Dürziler, bir yandan da jeopolitik dengeleri çok iyi okuyarak ve güçlü işbirlikleri yaparak Lübnan, Suriye ve İsrail gibi bölgenin en karmaşık, çatışmaların yüzlerce yıldır eksik olmadığı ülkelerde yaşamayı sürdürebildiler.

Bu işbirliklerinden biri de İsrail'le yapıldı.

Sharawi, Arapça konuşan ancak İsrail'deki diğer Arapça konuşan azınlıkların aksine İsrail devletini 1948'den itibaren benimseyen ve yakın ilişkiler kuran bu topluluğun en büyük hedefinin "hayatta kalmak" olduğunu söylüyor:

"Levant bölgesindeki Dürzilerin -çok küçük bir azınlık grup oldukları için- nihai amaçları ve politikaları hayatta kalmak üzerinedir. İçinde bulundukları ülkenin yönetimini ve baskın gücünü benimseme politikası izlediler tarih boyunca da. İsrail kurulduğunda Yahudi toplumuyla iyi bir ilişki geliştirirlerse varolmalarına izin verileceğini fark ettiler ve İsrail devletini benimsediler."

Sharawi, Lübnan'da da örneğin İsrail karşıtı bir topluluk olarak var olduklarını söylüyor.

Karabat'a göre de Dürzilerin "İsrail'in varlığına itiraz edecek bir güçleri yok":

"Bunun yerine vatandaşlık görevlerini yaparak ayrıcalıklı konuma geldiler. İsrail'in Arap vatandaşları arasında en ayrıcalıklı konumda olan grup Dürzilerdir."

İsrail'in bu gruplara desteği öyle ki; Golan Tepeleri'nde sınırın iki tarafında yaşayan akraba Dürzi topluluklar için sınırlar da açılabiliyor.

"Arada sınır olmasına rağmen İsrailli ve Suriyeli Dürziler arasında evlilikler oluyor. Etkileşimin sürdüğü bir sınır, bunun olmasının yolu da İsrail'le iyi geçinmek. Politik atmosferi iyi değerlendiren bir topluluk, Dürzi olarak kalmaya çalışmaları temel meseleleri" diye anlatıyor sınırdaki durumu Karabat.

Politik olarak bölünmüş bir grup

Sharawi, Esad'ın birkaç gün içinde devrilmesi ve yeni yönetimin kökeninin radikal İslamcı bir grup olmasının Dürzileri tedirgin ettiğini; bu sebeple alışılageldiği şekilde merkezi yönetime güvenmekle kendilerini farklı şekillerde savunmak arasında çeşitli fikirler arasında bölündüklerini söylüyor.

"Suriye ordusu bölgeye girdiğinde bunu memnuniyetle karşılayan gruplar da var, Şara'ya hiç güvenmeyen ve onu 'terörist' olarak adlandıran gruplar da."

Bazı gruplar iç savaş boyunca silahlanarak kendilerini korumayı öğrendiklerini; yeni İslamcı yönetime güvenemeyeceklerini söylüyor ve kendi özerk yönetimlerini oluşturmak istiyor.

Bazı gruplar Suriye'deki merkezi yapıyla anlaşmak ve eski düzeni korumaktan yana; bu konuda Şam'daki yeni yönetime de güveniyor.

Diğer bir grup ise, İsrail'le anlaşarak İsrail ordusunun güvenliklerini sağlamasını istiyor. Ancak bu çok hassas bir konu, Süveyda'da İsrail'in çıkarlarının kendileri için olumlu sonuçlar doğurmayacağına inanan ve bu görüşe şiddetle karşı çıkan bir grup da var.

İsrail, Aralık 2024'te Şam'da yönetimin değişmesinin hemen ardından "bölgedeki Dürzi azınlığı korumak" gerekçesini öne sürerek zaten uluslararası hukuka aykırı şekilde işgal altında tuttuğu Golan Tepeleri'nde daha da ilerleyerek askerlerini konuşlandırdı.

Şimdi benzer bir şeyi Suriye içinde, Süveyda'da yapmasından endişe ediliyor.

Öyle ki, 14 Mart'ta 100 kişilik bir grup Dürzi dini lider, Suriye'den Golan Tepeleri'ne ve oradan İsrail'e geçerek İsrail'deki Dürzi dini liderlerle bir araya geldi. 50 yıl sonra ilk kez -İsrail'in de desteğiyle- yapılan bu tarihi ziyaretin, Şam yönetimine İsrail'le Dürzilerin arasındaki işbirliğini göstermek için sembolik bir önemi vardı.

Döndüklerinde ise Süveyda'daki bazı Dürzi grupların tepkisiyle karşılaştılar.

Lübnan'da yaşayan ve bölgenin en etkili Dürzi liderlerinden olan Velid Canbolat da, İsrail'e güvenmek yerine Dürzilerin kendi içinde çatışmaya yol açmayacak şekilde anlaşması gerektiğini söyledi. Şam'a giderek Dürzi grupların güvenliğini sağlamak üzere yeni yönetimle görüşmeler yaptı.

Seth Frantzman da, tüm Dürzilerin İsrail'in desteği konusunda hemfikir olmadığını söylüyor:

"Suriye'deki bazı Dürziler bu desteği memnuniyetle karşılıyor ancak tüm Dürzi toplumunun bu konuda hemfikir olduğunu söyleyemeyiz. Ancak tüm bu farklı gruplar Dürzi halkını korumak, kendi otonom yaşamlarını devam ettirmek ve kendi güvenliklerini sağlamak istiyor."

İsrail'in çıkarı ne olabilir?

Dürzilerle İsrail arasındaki yakın ilişki, Dürzilerin İsrail ordusuna girmesi ve yüksek mevkilere gelmesiyle daha da güçlendi.

Sharawi de Frantzman gibi, İsrail'in kendilerine bu kadar sadık olan bu Müslüman topluluğa vefa borcu duyduğunu, Dürzilerin ülke içinde çok etkili bir politik gücü olduğunu söylüyor.

Ancak Sharawi'ye göre tek sebep bu değil.

"7 Ekim'den sonra İsrail artık tehlikelere karşı savaşmayla sınırlı kalmıyor; proaktif bir savunma politikası izliyor. Suriye'nin yeni lideri Ahmed eş-Şara'nın ordusunun Suriye'nin güneyinde konuşlanmasını istemiyor. Süveyda'da da cihatçı geçmişi olan bir ordunun bulunmasını gelecekte İsrail'in güvenliğine karşı oluşabilecek bir risk olarak görüyor."

Karabat'a göre de bu İsrail'e, "Dürzileri bahane ederek her daim Suriye'ye karışabilme ya da karışacağını ilan etme gücü veriyor."

"İsrail'in derdi kendi sınırında bir daha asla güçlü bir Suriye olmaması. Öyle bir denge tutturmaya çalışıyor ki; istikrarlı ve güçlü bir Suriye asla olmasın ama bir yandan da sınırında İsrail'e tehdit olabilecek grupların yerleşebileceği bir alan olmasın. Bunun yolu da kendine orada dost bir grup ilan edip onu korumak bahanesiyle sınırdan diğer grupları uzak tutmak."

OMAR HAJ KADOUR/AFP via Getty Images

Bundan sonra ne olacak?

Dürziler, Suriye ordusundan bazı birliklerin Süveyda dışında konuşlanarak kendi güvenliklerini sağlaması, ancak Süveyda içinde Dürzilerin kendi milis güçlerinin Şam ile işbirliği içinde varlığını sürdürmesi konusunda şimdilik Şam'la uzlaştı.

Süveyda çevresinde güvenliği sağlayacak ordu birliklerinin arasında ise eskiden Hayat Tahrir eş-Şam (HTŞ) gibi İslamcı gruplara üye olan hiçbir askerin bulunmaması şartı koşuluyor.

Sharawi, "Süveyda'da yerel halkın güvenini kazanmış ve Dürzi silahlı bireylerin de dahil olduğu bir güvenlik birimi göreceğimizi düşünüyorum" diyor ve bu durumda İsrail'in de müdahale etmek için bir gerekçesinin kalmayacağını söylüyor.