Yapay zeka şarhoşluğu bitiyor mu?

Borsalarda yeniden tanıdık bir korku dolaşıyor gibi. Yatırımcıların son yıllarda tapındığı Yapay Zekâ (AI) nihayet kan kaybetmeye başladı. Birkaç hafta öncesine kadar 5 trilyon dolarlık Nvidia ve 700 kazanç çarpanlı Palantir gibi devler, sonsuz büyümenin sembolüydü. Ancak Kasım ayının ilk haftası, bu "AI Devrimi" masalının ne kadar kırılgan olduğunu acı bir şekilde gösterdi.

➔Borsalar kan ağlıyor. Korku Endeksi VIX yeniden 20’nin üzerini gördü. 29 Ekim’deki zirvesine göre S&P 500 %2.8, teknoloji hisselerinin yoğunlaştığı Nasdaq %4.2, Muhteşem 7 hisseleri %4.8 kayıp yaşadı.

➔Tüm dünya borsalarının kaybı ise %2.3 düzeyinde. 29 Ekim verileri sanki bir kırılma noktası gibi. Borsaların toplam piyasa değeri 149.2 trilyon dolarla rekora çıkmışken 7 Kasım’da 145.7 trilyona indi ve 3.4 trilyon dolar azaldı.

➔Bu, sadece bir "kâr realizasyonu" değil, üç koldan gelen zehirli bir kokteylle beslenen güçlü bir güven krizi gibi görünüyor. Piyasalar üç cepheden gelen baskı altında. Teknoloji balonu riski, istihdam kaybı korkusu, Hükümetin mali darboğazı.

➔Gelin piyasayı zehirleyen bu üç endişe kaynağını mercek altına alalım.

➔Bir süredir piyasalarda yaşanan sert dalgalanmaların merkezinde, yapay zekâ (YZ) hisselerine yapılan aşırı yatırımlar ve bu yatırımların sürdürülebilirliği yatıyor. Nvidia gibi teknoloji devlerinin öncülüğünde tırmanan ralli artık kendi gölgesinden korkar hale geldi.

➔YZ şirketlerine akan sermaye, beklentiyle beslendi. Gerçek üretkenlik artışları ve geniş tabanlı gelir yaratımı henüz bu beklentiyi doğrulamıyorsa, fiyatlar gelecekteki kazançları çoktan iskonto etmiş demektir. Bu durumun sonuçları iki türlü olur: kademeli düzeltme veya panik satışlarıyla daha sert çöküş.

➔Yapay zekanın kaymağını yeme hayaliyle yapılan aşırı yatırımlar ki, büyük veri merkezleri inşaatları başta geliyor, geri dönmeyecek krediler yoluyla yerel banka batışı riskini artırdı. İhtiyaçtan fazla yatırım şimdi bir düzeltme riski ile karşı karşıya.

➔ Yapay zekaya yönelik teşvik istekleri ve konuyu Trump’ın kripto gibi gündeme getirmesi ve teşvik etmesinin istenmesi de bu yüzden.

➔Yatırımcılar için çağrı açık, beklentiyi veriyle sınayın. Şirket gelirleri, nakit akışı ve gerçek dünya uygulama örnekleri yoksa, sadece potansiyele para yatırmak kumardır.

➔Yapay zekâya sınırsız sermaye akarken, bu gücün ekonomik karşılığını yaratmakta gecikmesi aşırı kapasite, batak krediler ve piyasada yüksek tansiyon yaratıyor.

➔Trump yönetiminin kripto paralara getirdiği teşviklerin bir benzerinin YZ alanında da gerekeceğinin konuşulmasının nedeni bu.

➔Dünyanın en karlı işine devlet desteği istenmesinin paradoksu. Yine aşırıya kaçıldı.

➔Bu amacı sağlamak üzere Nvidia CEO'su Jensen Huang, Financial Times’a verdiği röportajda Trump ve ABD yönetimini “ters sarma” taktiğiyle teşvike zorlayacak sözler sarf etti. Ancak "Çin bu gidişle yapay zeka yarışını kazanacak" sözü, kaş yapayım derken göz çıkarttı.

➔Huang'ın sözleri ABD'nin liderliğini sorgulattı ve adeta bir bumerang gibi ters tepti. Sonuç: Nvidia hissesi 3 Kasım sonrası %15 düştü, piyasa değeri yarım trilyon dolar eriyerek 5.1 trilyondan 4.6 trilyon dolara indi. Tabi ki piyasayı da peşinden sürükledi.

➔Piyasayı yıpratan bir diğer unsur, ABD hükümetinin beşinci haftasına giren kapanma kriziydi. ABD tarihinde kapalı kalınan en uzun dönem oldu.

➔Yapılan çeşitli hesaplamalara göre bu, haftalık 10 ila 30 milyar dolarlık GSYH kaybı demek.

➔42 milyon kişiye yapılan gıda yardımı yapılamıyor. Kamuda çalışanların %23’ü zorunlu tatile çıkarıldı ve maaş ödenmiyor.

➔Daha tehlikelisi uçuş güvenliği. Uçaklar 24 saat çalışıyor ve hava kontrolörleri bir kısmı işe gelmiyor. Gelenler de fazla mesai nedeniyle yorgun.

➔İnsan kıtlığı yüzünden uçak kazası bile olabilir. Nitekim ABD’de uçuşlar iptal edilmeye başlandı.

➔Yardımlar kesik, kamu maaşları kesildi. Tüketici harcamaları da bıçak gibi kesiliyor, küçük işletmeler nefes alamıyor. Konu siyasi ve acaip bir tıkanıklık yaşanıyor.

➔Fed'in faiz indirimi beklentisi bile, geciken ekonomik veriler yüzünden belirsizliğe bürünüyor.

➔Ama asıl kıyamet, AI kaynaklı işsizlik cephesinden geliyor. Mesele sadece maliyet değil. Yapay zekâ kaynaklı işsizlik dalgası artık geleceğin değil, bugünün sorunu.

➔Yapay zekâ, küresel ekonominin geleceği olabilir ancak kısa vadede onunla birlikte gelen işsizlik, eşitsizlik ve finansal şişkinlik, sistemin dengesini tehdit ediyor.

➔Kamu ve özel sektör, dijital dönüşümle birlikte yüz binlerce çalışanını yeniden değerlendirmek zorunda kalacak.

2025'te sadece Microsoft, IBM ve Google kesintileriyle 78 bin yapay zekâ kaynaklı iş kaybı yaşandı. Daha da kötüsü Hükümet açıldığında, tüm çalışanlar geri çağrılmayacak. Hem devlet çağırmayacak hem de devlete iş yapan taşeron işverenler.

➔Çünkü yapay zeka uygulamaları, rutin görevleri sessiz sedasız devraldı. Goldman Sachs geçiş döneminde işsizliğin 0,5 puan artacağını öngörürken, Northeastern araştırması giriş seviyesi beyaz yaka işlerin %50 risk altında olduğunu gösteriyor.

➔Bu, bir "işsiz kâr patlaması" yaratıyor. Şirketler marjları korurken, orta sınıfın alım gücü ve talebi eziliyor. Piyasada yayılan "YZ kıyımı" tweetleri boşuna değil.

➔Bu aşamada sorulması gereken soru şu: Yapay zekâ çağına mı giriyoruz, yoksa onun yan etkileri çağına mı?

➔Sermaye hâlâ teknolojiye akıyor ama artık umutla değil, alışkanlıkla. Gerçek ekonomik verimlilik yaratılmadan büyüyen her teknoloji hikâyesi, sonunda sert bir düzeltmeyle bitiyor.

➔Bugün yaşanan düşüş belki bir “çöküş” değil ama açık bir “gerçeklik testi.”

➔Yapay zekâ yalnızca teknoloji değil; ekonomik, sosyal ve siyasi bir dönüştürücü. Piyasaların bugün hissettiği sarsıntı, bu dönüşümün faturasını gerçek zamanlı yazıyor.

➔Eğer politikalar akıllıca, şeffaf ve adil olmazsa iş dünyası sadece kârlılığı değil, meşruiyeti de kaybeder.

➔Piyasalardaki düşüş bir son değil, doğru okunursa bir dönemin geri çağrısıdır: Gerçek üretkenlik ve kapsayıcı politikalar yoksa yükselişler bir gün sertçe düzelir.

➔Bu düzeltme kaçınılmaz mı? Belki. Kontrol edilebilir mi? Evet, eğer cesur, hedefli ve sorumlu adımlar atılırsa.

➔Evet, bir düzeltmeye gidiyoruz. Ama bu "kıyamet" değil, piyasa psikolojisinin zorunlu bir sıfırlanması. Piyasa, yapay zeka abartısından gerçekçi yatırım değerlerine geçiş yapıyor ve bu geçiş kanlı olacak.

➔Son dakika anlaşmasıyla hükümetin yeniden açılması ve Fed’in faiz indirimi, bir toparlanma tetikleyicisi olabilir.

➔Ancak Hükümet kapanması daha da uzarsa veya AI'ın tetiklediği beyaz yaka işsizliği kontrolden çıkarsa, tüketici talebi Noel mevsiminde iyice çöker.

➔Sonuçta korku yeniden başladıysa büyük fırsatlar da kapıdadır. Ancak bu kez, sadece kağıt üzerindeki vaatlere yatırım yapanlar değil, somut getirisi olan yapay zeka kullanımına odaklananlar kazanacak.

➔Bu açıdan bakılırsa yaşananlar bir düzeltme değil, yapay zeka çağının kurallarının yeniden yazıldığı, sancılı bir uyanış.

➔Akıllı yatırımcı, toz duman dağılınca pozisyon alır.