Direksiyondaki tehlike: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu kaza ihtimalini artırıyor
Sinyalsiz şerit değiştirme, aşırı hız, ani fren ve trafikte birtakım sabırsız davranışlara bundan böyle daha farklı bir gözle bakabiliriz. Dikkatsiz araç kullanmak herkes için tehlikeli olsa da Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) teşhisi alanlar için tüm bu riskli hareketler sıradan. Ama kaza geçirme ihtimali yüzde 62 daha fazla
Dikkatleri kolayca dağılan kişiler için araç kullanmak stresli bir uğraş gibi gelebilir. Karşıdan karşıya geçen yayalardan aniden yanınızdan geçip giden motosikletlere, şerit değiştiren araçlara ve korna seslerine kadar, dikkate alınması gereken birçok şey vardır etrafta. Dikkatsiz araç kullanmak herkes için tehlikeli olsa da, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan kişiler, araç kullanırken daha fazla sorunla karşılaşabiliyor. Bilimsel çalışmalar öyle diyor.
Araştırmalar, çocuklukta başlayan ve yetişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel ve psikiyatrik bir bozukluk olan ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’ olan kişilerin kendi hatalarından kaynaklanan bir araba kazasına karışma ve trafik cezası alma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösteriyor. Bunun birçok nedeni var ve bunların çoğu, araç kullanırken meydana gelebilecek çok sayıda dikkat dağıtıcı unsurla ilgili. Ancak uzmanlar, bu araştırmanın DEHB'li kişileri, özellikle de bu sorunu iyi yönetebilenleri caydırmaması gerektiğini söylüyor.
ABD’de Northwestern Üniversitesi Psikiyatri ve Davranış Bilimleri Bölümü’nden Dr. Will Cronenwett, "DEHB'li 1000 kişiyi inceleyip her açıdan mükemmel uyum sağlayan ancak DEHB tanısı olmayan 1000 kişiyle karşılaştırdığınız bir araştırma yaparsanız ve ardından onları takip edip trafik kazası oranlarına bakarsanız, o 1000 kişilik DEHB'li gruptaki trafik kazası oranının büyük olasılıkla biraz arttığını görürsünüz" diyor.
Gençler üzerinde yapılan araştırmalar, DEHB'li kişilerin kendi hatalarından kaynaklanan bir trafik kazasına karışma olasılığının yüzde 9 daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Buna göre kazaların en büyük nedeni dikkatsiz davranışlarken, bir diğer neden de güvenli olmayan hızda araç kullanmak çıktı.
Amerikan Pediatri Akademisi yayınında yer verilen araştırmaya göre, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nedeniyle oluşan dikkatsizlik, dürtüsellik ve dikkat dağınıklığı, direksiyon başına geçince, ciddi kaza ve yaralanma riskini hızla artırıyor. Ehliyet alma yaşına bakılmaksızın ve özellikle ehliyetin ilk ayında, DEHB'li gençlerin trafik kazası geçirme olasılığı, DEHB'i olmayan akranlarına göre yüzde 62 daha fazla çıktı.
Ehliyet aldıktan sonraki ilk dört yıl içinde, DEHB'li sürücülerin kaza yapma olasılığı yüzde 37, alkollü araç kullanma olasılığı iki kat ve alkol, uyuşturucu veya trafik cezası alma olasılığı DEHB'i olmayan akranlarına göre yüzde 150 daha fazla tespit edildi.
DEHB'li sürücülerde hareket halindeyken ihlal; yani aşırı hız, emniyet kemeri takmama ve telefon kullanımı oranları daha yüksekti. Sürüşün ilk yılında, alkol ve/veya uyuşturucu ihlalleri oranı DEHB'li gençlerde 3,6 kat daha yüksek çıktı.
Klinik Psikolog Merve Şevval Dündar, 2017 yılında JAMA Psychiatry dergisinde yayımlanan geniş kapsamlı bir çalışmaya dikkat çekiyor. Buna göre, DEHB tanısı almış bireylerin almamış kişilere kıyasla yaklaşık yüzde 38 daha fazla trafik kazasına karıştığı tespit edilmiş. Aynı şekilde, 2012’de yapılan bir başka araştırmada, DEHB'li sürücülerin diğer bireylere göre daha fazla trafik cezası aldığı, alkollü araç kullanma oranlarının yüksek olduğu ve daha fazla ciddi kazaya karıştığı gözlemlenmiş.
SİNYAL VERMEDEN ŞERİT DEĞİŞTİRENLER
Klinik Psikolog Dündar, DEHB’li bireylerin araç kullanırken yaptığı en yaygın hataların genellikle dikkat ve dürtüsellik kaynaklı olduğunu belirtiyor. Bu hatalar şöyle sıralanıyor:
Sinyal vererek trafikte şerit değiştiren kişi sayısı o kadar az ki; sadece bu hataya bakarak özellikle İstanbul trafiğinde neredeyse tüm sürücülerin DEHB’li olduğuna inanacağım. Ani frenler, kornayla öndeki sürücüyü yanlışa sürükleyen acelecilik, telefonu elinden bırakmayıp şeridini bir türlü tutturamamak gibi ne çok riskli davranışa şahit oluyoruz…
SAYILAR NE DİYOR?
Klinik Psikolog Dündar, kazaya karışma oranı kıyaslaması yapıldığında, DEHB'li sürücülerin, normal popülasyona göre yüzde 20 ila yüzde 50 oranında daha fazla kazaya karıştığını belirtiyor.
Trafik cezalarına gelince… Dündar’a göre DEHB tanısı almış bireylerin trafik cezası alma oranı yüzde 50'ye kadar daha yüksek. DEHB’li genç sürücülerin ehliyet aldıktan sonraki ilk yılda ciddi kazaya karışma olasılığı yaklaşık iki kat daha fazla.
DEHB’Lİ BİRİ ARABA KULLANMASIN MI?
“DEHB olan biri direksiyona geçtiğinde aklı başka yerde olabilir, ani kararlar verebilir ya da kuralları ‘unutarak’ veya ‘dikkatsiz davranarak’ ihlal edebilir. Bu da hem kendi hayatını hem de başkalarınınkini tehlikeye atar” diyen Dündar’a göre bu, DEHB’li bireylerin araba kullanmaması gerektiği anlamına gelmez. Sadece daha çözüm odaklı bir sürüş deneyimi için üzerinde çalışılması gereken bir durumdur. Doğru ilaç tedavisi, dikkat geliştirme yöntemleri, psikoterapiler, öz farkındalık ve bazı teknik desteklerle bu kişiler güvenli sürücüler olabilir. Önemli olan farkında olmak ve gerekli adımları atmaktır.
DEHB’li bireylerin trafikte güvenliğini artırmak için hem bireysel hem de tıbbi çözümlerin mevcut olduğunu söyleyen Dündar, bunları sıralıyor:
İlaç tedavisi
DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlar dikkat süresini artırır ve dürtüselliği azaltır. 2017’de yapılan bir araştırma, DEHB tedavisi gören kişilerin, araç kazası riskinin yüzde 58 oranında azaldığını ortaya koydu.
Psikoterapi / bilişsel davranışçı terapi
Bilişsel davranışçı terapi, kişinin dikkatini nasıl yönlendireceğini ve dürtülerini nasıl kontrol edeceğini öğrenmesine yardımcı olur. Bu terapi, araç kullanımı sırasında daha temkinli davranmayı destekleyebilir.
Sürüş eğitimleri ve simülasyonlar
Bazı ülkelerde DEHB’li bireyler için özel sürüş eğitimi programları uygulanıyor. Bu programlar dikkat kontrolü, sabırlı sürüş ve trafik kurallarına uyum gibi konuları içeriyor.
Araç içi teknolojik destekler
Adaptif hız sabitleyiciler, çarpışma uyarı sistemleri, şerit takip asistanları gibi modern araç teknolojileri, DEHB’li sürücüler için önemli bir destek olabiliyor.
“DALGINIM AMA İYİ SÜRÜCÜYÜM” YANILGISI
“Tedavi kısmı kadar, kişinin kendi farkındalığı ve aldığı kişisel önlemler de oldukça önemlidir” diyen Dündar, ilk adımın, kişinin dikkat eksikliğinin araç kullanımını etkileyebileceğini kabul etmesi olduğunu söylüyor. “Ben biraz dalgınım, ama iyi sürücüyüm” gibi düşüncelerin tehlikesine dikkat çeken uzman, “DEHB’li ya da dikkat problemi yaşayan kişiler, bu durumu ciddiye almalı ve kendilerini kandırmamalı. Özellikle bu durumu kabullenmek kişinin farkındalığı açısından oldukça önemli” diyor. Dündar, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan kişilerin otomobil kullanırken alması gereken diğer önlemleri şöyle sıralıyor: