Brezilya'da kitap okumak hapis cezasını kısaltıyor
Brezilya'da Mato Grosso do Sul eyaletindeki kasvetli bir hapishane hücresinde, bir adam Don Kişot'un son sayfasını çevirir, kitabı kapatır ve kalemi eline alır. Bundan sonra yazacakları, hapis cezasını kısaltabilir.
Brezilya'daki hapishanelerde bir program uygulanıyor. Mahkumlar kitap okuyup yorumlayarak hapis sürelerini kısaltabiliyor. “Okuma Yoluyla Af” (Remição pela Leitura) olarak adlandırılan program, hem rehabilite edici hem eğitici hem de kurtarıcı nitelikte. Mahkumlar, okudukları her kitap için bir inceleme yazıp 4 gün ceza indirimi alabiliyorlar. Yılda en fazla 12 kitap rapor sunabiliyor ve bu sayede her yıl cezalarında en fazla 48 gün indirim alabiliyorlar.
Program neyi hedefliyor?
Brezilya, hapishanelerdeki aşırı popülasyonu çözmek, okuryazarlığı teşvik ermek ve mahkumları güçlendirmek için güzel bir yol bulmuş gibi görünüyor: Mahkumlara okuyarak cezalarını kısaltma şansı sunmak.
Brezilya Adalet Bakanlığı'nın himayesinde başlatılan program, edebiyat ve özgürlüğü bir araya getiriyor. Eyalet ve federal hapishanelerdeki tüm mahkumlar programa katılıp yılda 48 güne kadar ceza indirimi alabiliyorlar. Kitap ve inceleme başına dört gün, yılda en fazla 12 kitap. Programın hedefi yüksek: Kalabalığı azaltmak, okuryazarlığı artırmak ve toplumun hapis cezasını algılama şeklini değiştirmek.
Kitapla ilgili rapor yazılması gerekli
Sistem, tasarım açısından basit görünmekle birlikte, kuralları sert. Mahkumlar, önceden onaylanmış türlerden bir kitap seçiyorlar. Okuma, kitabın hacmine bağlı olarak 21 ila 30 gün içinde tamamlanmak zorunda. Ardından, 10 günlük süre içinde kitapla ilgili eleştirel bir rapor hazırlanması gerekli.
Yazılan basit bir kitap eleştirisi gibi algılanmasın. Bu yazılar; öğretmenler, kütüphaneciler ve sivil toplum üyelerinden oluşan bir doğrulama kurulu tarafından gramer, tutarlılık ve bilişsel kavrayış derinliği açısından değerlendiriliyor. Eğitimciler, daha önce sınırlı eğitim almış olanların bile edebi analiz ve kompozisyon becerileri kazandıklarını, bu becerilerin insanları topluma yeniden entegre etmek için gerekli olduğunu belirtiyorlar.
Birçok mahkum sadece ceza süresini kısaltmak için başlıyor, diyor bu programlarda çalışan eğitimci Lucia Andrade, ama sonunda bir şeyler değişiyor, okumayı sevmeye başlıyorlar, tartışmak istiyorlar, öğrenmek istiyorlar.
Tekrar suç işleme yüzdesi oldukça düştü
Brezilya hapishaneleri dünyanın en kalabalık hapishaneleri. Adalet Bakanlığı 700 binden fazla kişinin parmaklıklar ardında olduğunu ve bunların çoğunun kapasitelerinin çok üzerinde çalışan tesislerde tutulduğunu tahmin ediyor. Geleneksel rehabilitasyon uygulamaları, bazı bölgelerde %70'e varan yüksek tekrar suç işleme oranını önleyemiyor.
2012 yılında başlayan okuma programı mahkumların ıslahı ile ilgili oldukça başarılı olmuş. Bugüne kadar aradan geçen zamanda tekrar suç işleme oranı %6'ya düşmüş. Uzmanlar bunu sadece bir istatistik olarak değil, ikinci bir şans ile ömür boyu hapis cezası arasındaki fark olarak görülmesi gerektiğini söylüyor. Bu, yeniden bir insan olarak muamele görmekle ilgili. Bir kişi cezaevinden aydınlanmış, rehablite görmüş ve dünya vizyonu genişlemiş olarak çıkabiliyor.
Küçük Prens, 1984, Bülbül'ü Öldürmek listede
Silahlı soygun suçundan 12 yıl hapis cezasına çarptırılan 32 yaşındaki bir mahkum okuma programına katıldığında, temel anlama konusunda zorluk çekiyormuş. 6 ay sonra Küçük Prens ve 1984 gibi kitapların incelemelerini tamamlayıp diğer mahkumlara ders vermeye başlamış. Aynı mahkum kitap okuyarak farklı bir şekilde düşünmeyi öğrendiğini, hapishane duvarlarının ötesine bakabildiğini, kitapların hapishanenin asla öğretemediği bir şeyi öğrettiğini, onun da umut olduğunu söylemiş bir röportajında.
Başka bir mahkum Bülbül'ü Öldürmek kitabını okuyunca kızına bir mektup yazmak istemiş. Ona adalet ve cesaret hakkında bazı şeyler söylemiş. Daha önce kızıyla bu şekilde konuşamadığını ve düşüncelerini dile getiremediğini, kitap okumanın çok faydasını gördüğünü ifade etmiş.
Dünya programı örnek almaya başladı
Sadece Mato Grosso do Sul'da 2023 yılına kadar 7 bin 400'den fazla mahkum bu programı tamamladı. Bu durum uluslararası gözlemcilerin de dikkatinden kaçmadı. Kazakistan ve Özbekistan'da da benzer girişimler başlatıldı. Finlandiya'da mahkumlara eğitim ve kütüphane ayrıcalıkları tanınsa da, henüz ceza indirimi tanınmadı.
Rehabilitasyon tartışma yarattı
Popülerliğine rağmen, düzenlemeler ne kadar sert olursa olsun, programın bazı zorlukları var. Brezilya'nın devasa cezaevi sisteminde değerlendirmelerin tutarlılığını sağlamak zor. Tüm tesisler kitaplara veya nitelikli eğitmenlere aynı ölçüde erişemiyor. Bazıları, mahkumların sadece cezalarını kısaltmak için raporlarını yazarken intihal yaparak sistemi manipüle edeceklerinden endişe duyuyor. Ancak Brezilya hükümeti kararlılığını sürdürüyor. Program büyümeye devam ediyor. Daha da önemlisi proje 21. yüzyılda rehabilitasyonun potansiyeli ve rolü hakkında tartışmalar başlatıyor.
Programın eleştiri aldığı da oluyor
Yine de bir sürü insan için bu program pek ikna edici değil. Okumak mahkumların rehabilitasyonuna nasıl yardımcı oluyor? Ağır ceza mahkumları bu programdan faydalanıp indirimden faydalanmalı mı? Mahkumlara ceza sürelerini kısaltacak bir teşvik sunmanın en iyi yolu bu mu? Gerçekten yapıcı mı? Kitapla ilgili yazı yazmanın bir kitabı gerçekten bitirmiş olmanın garantisi olmadığını çok küçükken öğrenmişken mahkumların okumayı gerçekten tam ve eksiksiz yaptıklarından nasıl emin olabiliyorlar?