Yaramaz çocuk kime denir? Sınırları zorlayan çocuklara karşı davranış rehberi

Peki, bazı çocuklar neden daha hareketlidir, neden sınırları daha fazla zorlar?

Dr. Aygün'e göre bunun tek bir yanıtı yok. Çünkü her çocuk, kendine ait biricik hikayesini taşıyor. Ancak çoğu durumda, bu çocukların yetişkin dünyasında görülmeye, fark edilmeye ihtiyacı var. Onlara sıklıkla 'yaramaz' etiketi yapıştırıldığında, bu hareketliliğin altında yatan duygu göz ardı ediliyor. Çocuk bazen öfkelidir, bazen kaygılıdır, bazen de sadece keşfetmek ister.

"Çocuk, ruhsallığında yalnız değildir. Doğası gereği bebeklikten itibaren ilişkiler ağı içinde şekillenir. Yani tek başına bir çocuk yoktur; her çocuk bakım verenleriyle (ebeveynleriyle) kurduğu bağ içinde ruhsal gelişimini sürdürür" diyen Dr. Aygün, "Bir çocuk, doğduğu andan itibaren bakım verenlerinin bakışında kendini görmeye ihtiyaç duyar. Çocuğun ruhsal dünyası, bu bakışta yankı buldukça şekillenir. Bu bakış, ona anlam veren, duygu dünyasını düzenleyen bir ayna mı, yoksa sadece davranışlarını değerlendiren bir gözlemci mi? Hatta belki cezalandıran, ruhsal kaygısını artıran bir öteki mi?" diye soruyor.

Peki, ebeveynler yaramaz buldukları, ruhsal arayış içinde olan çocuklarına karşı ne yapabilir? Dr. Aygün'den 5 altın öneri var:

1. Eylemi 'yaramazlık' değil, bir mesaj olarak görün

Çocuğun çok hareketli olması, sınırları zorlaması ya da sürekli sorular sorması aslında bir ihtiyaçtan kaynaklanır. Öncelikle “Bu çocuk neden böyle davranıyor? Şu anda neye ihtiyacı var?” sorusunu sormak gerekir. Bazen dikkate alınmadığını hisseden bir çocuk, kendini duyurmak için daha gürültülü olabilir. Bazen kaygılı bir çocuk, içsel gerilimini hareketle dışa vurabilir.

2. Ödül ve ceza yerine duygularını anlamlandırın

Ödül ve ceza sistemleri, çocuğun içsel dünyasını düzenlemekten çok, davranışı kontrol etmeye yöneliktir. Oysa bir çocuğa, “Şu an çok hareketlisin, bu kadar enerji dolu olmanın bir sebebi var mı?” diye sormak, onu anlamaya yönelik bir kapı açar. Ya da bir çocuk, masanın üzerine çıkıp bağırıyorsa, ona sadece “İn aşağı, yaramazlık yapma” demek yerine, “Çok heyecanlı görünüyorsun, anlatmak istediğin bir şey mi var?” diye sormak, çocuğun kendi duygularını anlamlandırmasına alan açabilir. Ceza, çocuğun ruhsal gerilimini artırırken, anlaşıldığını hissetmek bu gerilimi azaltır.

3. Dürtülerin sınırlarını öğretirken sabırlı olun

Çocuklar, dürtülerini tam anlamıyla yönetmeyi ancak zamanla öğrenir. Bakım verenlerin burada yapabileceği şey, “Durmalısın!” demek yerine, “Neden durması gerektiğini” açıklamaktır. Örneğin, bir çocuk sofrada yerinde duramıyorsa, “Sofrada oturmamız gerekiyor” demek yerine, “Hareket etmeye ihtiyacın olduğunu fark ediyorum, yemekten sonra beraber oyun oynayabiliriz” diyerek hem sınır koyabilir hem de ona alan açabilir. Öte yandan yüksek sesle konuşan, oyun oynarken etrafı dağıtan bir çocuğa “Sen çok yaramazsın” demek, onun davranışını anlamaktan çok, ona bir kimlik atfetmektir. Çocuk, zamanla bu etiketle özdeşleşebilir ya da tam tersine, kendini değersiz hissederek içe çekilebilir. Bunun yerine, “Bu kadar yüksek sesle konuştuğunda seni duymakta zorlanıyorum” ya da “Oyun oynarken eşyaları dağıtıyorsun, birlikte nasıl toplayabiliriz?” demek, çocuğa hem bir sınır çizer hem de onu suçlamadan dürtüsünü yönlendirir.

4. Kayıtsız kalmak yerine onu anlatmaya teşvik edin

Bazı çocuklar, yetişkinlerin ilgisini çekmek için daha fazla sınırları zorlar. Eğer çocuğun yaptığı şey sadece görmezden geliniyorsa, bu durum onun içsel gerilimini artırabilir. “Çok hareketlisin, bugün seni heyecanlandıran bir şey mi oldu?” gibi basit bir soru, çocuğun içsel dünyasını anlatmasını teşvik edebilir.

5. Çocuğun hareketliliğini bastırmak yerine ona uygun alan açın

Bazı çocuklar doğal olarak daha hareketlidir ve bu, sadece bir sınır sorunu değil, biyolojik ve duygusal bir ihtiyaç olabilir. Bu nedenle çocuğa hareket etmesi için uygun alanlar sunmak önemlidir. Örneğin, sürekli yerinde duramayan bir çocuğa “Sakin ol!” demek yerine, onun enerjisini yönlendirebileceği alanlar yaratılabilir: Açık havada oyun oynamak, bedenini kullanabileceği etkinliklere yönlendirmek gibi. Böylece çocuk, hareket ihtiyacını cezalandırılacak bir davranış olarak değil, kabul edilen bir özellik olarak deneyimler.

Dr. Aygün, 'yaramazlık' olarak adlandırılan birçok davranışın, aslında çocuğun ruhsal dünyasında bir arayışın, keşif merakının izlerini taşıdığını vurguluyor. "Belki sınırları merak ediyordur, belki görülmek istiyordur, belki de sadece dünyayı kendi hızında keşfetmek istiyordur" diyen Dr. Aygün, "Bakım verenlerin yapabileceği en iyi şey, bu hareketleri bir sorun olarak görmek yerine, çocuğun dilini anlamaya çalışmaktır. Çünkü bazen en hareketli çocuklar, en çok duyulmayı bekleyenlerdir" diyor.

Uzman görüşünden anladığımız aslında o 'yaramaz' ya da 'şımarık' diye etiketlediğimiz çocuk, "Görün beni, duyun beni" diyor. Bizim evde yaşanan böyle bir durum yok neyse ki... Öyleyse oğluma daha farklı hitaplar bulmalıyım. O benim daima 'minik süt kuzum'. Biz buradan devam edelim... En azından "Ben kuzu değilim!" diyene kadar.