Met Gala'nın teması Black Dandyism nedir, ne değildir?

Dandyism nedir, siyah dandy stili nedir?

Dandy, sadece iyi görünmekle yetinmeyen, aynı zamanda kimliği ve kişiliği hakkında da bir duruş sergileyen, bunu da gösterişli giyinerek yapan bir erkek figürü demek. Black Dandyism ise meydan okuyan bir duruşu olan, siyah kimliği kutlayan, direniş sergileyen, gururlu, yoksulluğun ya da ayrımcılığın belirleyici olması gerektiği fikrini reddeden, toplumu dönüştürücü etkiye sahip ve geçmişle ilintili bir hareket.

Dandyler özellikle 19. yüzyılın başlarında İngiltere'de, orta sınıf bir geçmişten gelmelerine rağmen aristokrat yaşam şeklini taklit etmeye çalışan kişiler. Dandynin sözlük anlamı, tam karşılamasa da snob, tiki ya da züppe olarak çevrilebilir. Londra konuşma ağzına ait olan “dandy” kelimesi, 1811-1820 dolaylarında tarih sahnesine çıkmış ve çıktığı dönemde seçkin efemine züppe erkek figürünü nitelendirmek için kullanılmış. Dandy, çağdaş İngilizcede tüm zamanını ve parasını, giysileri ve dış görünüşü için harcayan eski moda bir adam olarak tanımlanıyor. İngiliz kullanımı, dandy ile züppeyi birbirinden ayırmış ve bir dandy bir züppenin gösterişli kıyafetlerine kıyasla daha ölçülü ve daha rafine bir gardıropla karakterize edilmiş.

Dandy ne değildir?

Hayatının belirli evrelerinde kişiliği ve yaşam tarzı ile bağlantılı olarak önemli dandylerden biri kabul edilen Charles Baudelaire'e göre dandyler estetiği ve güzellik anlayışını yücelten insanlar. Baudelaire bunun sadece ölçüsüz bir giyim kuşam, bakım ve maddi zerafet merakı gibi anlaşılmaması gerektiğini söylüyor. Dandy, bir ideale yaklaşma uğraşısı içindedir, özgündür, isyankardır ve muhaliftir.

Baudelaire'e göre dandy; estetik tutkularını bir cisme büründürebilen insandır, dandylik de zarafet ve özgünlük öğretisi anlamına gelir. Dandylerin hepsi, insan onurunun en iyi yönünün bayağılıkla savaşma ihtiyacı olduğunu düşünür. Dandy, kendinde güzeli inşa etmeye çalışır. Güzeli elde edebilmek için sürpriz ve şok etkisi yaratabileceği, olağan olanın dışında bir dandy bedeni inşa etmeye çalışır.

Kişisel zarafet ve kibarlık estetiği üreten dandyler en iyi kıyafetleri giymiş, kendilerini ince sanatın çocukları olarak takdim etmiş ve kamusal alanlarda sıklıkla boy göstermişlerdir. Dandylere göre modern olmak; tarihsel gelenek ve otorite karşısında bir özerklik talep etmek, kendi inançlarını ve hayatını düzenleme hakkı elde etmek demektir.

O dönemde Baudelaire'den başka dandylere örnek olarak 2 önemli isim daha sayabiliriz; Lord Byron ve dandyliğin doruk noktasında yaşayan Oscar Wilde.

Dandy imgesi neden modernizm için kahraman figürüdür?

Siyaset bilimcisi, çağdaş denemenin önemli yazarlarından Yaşar Çabuklu bu soruya şu sözlerle yanıt veriyor...

"Burjuvazi, 18. yüzyıl sonlarında, giyim kuşama ve kibarlığa ilişkin kendi estetik normlarını oluşturacak bir konumda değildi; aristokratlar gibi giyinemiyorlardı. İlk modern dandy olan İngiliz George Bryan Brummell aristokrat değildi. Ancak özenli giyimi, etkileyici hal ve tavrı, elit sınıflara özgü yaşam tarzı ve sosyal manevra kabiliyeti sayesinde soylu kesimle yakın ilişkiler kurmuştu. Brummell çok pahalı ve gösterişli elbiseler yerine son derece sade, koyu renkli elbiseler giyiyordu. Ancak giysilerinin kumaşı sade ve mükemmeldi. Elbiseleri vücuduna okka gibi otururdu. Brummell hem vücudunun hem de elbisesinin temizliği konusunda son derece titizdi ve her zaman traşlıydı. Stile ilişkin bir tür züppelik yaratan Brummell, saf bir erkek şıklığı idealini temsil ediyordu. Ciddi, soğuk, mesafeli, resmi tavırlı idi, ölçülü davranır, asla soğukkanlılığını kaybedip sinirlenmezdi. Belirgin bir biçimde efemine bir tavır sergilememesine karşın, cinsel kimliğine ilişkin bir muğlaklık hissi uyandırıyordu".

Dandy Brummell, kişisel stili bir sanat formuna yükselterek modada devrim yaratan isim. Geçmişteki aristokrat kıyafetlerinin gösterişini ve şatafatını reddederek, bunun yerine inceliği vurgulayan abartısız terziliği tercih etti. Dandy Brummell, gösteriş ve şatafat seven İngiliz sosyetesine ve aristokrasisine sade giyinmeyi, soğukkanlılığı ve ağırbaşlı olmayı öğreten isim. Bu yeni beğeni İngiliz aristorisisindeki züppelik algısını da yerle bir etmiş. Bir süre sonra Brummell’in bu dandy imgesi romanlara konu olarak, modern zamanların kült kahramanı haline geliyor.

Black Dandyism nasıl dünyaya mal oldu?

Yaşar Çabuklu'nun bahsettiği, 18. yüzyılın sonlarında Britanya ve sömürge Amerika'sında ortaya çıkan dandy hareketi, iyi giyimli siyah erkeklerin baskı sırasında saygınlıklarını korumak için Avrupa modasını kullandıkları yerlerde Black Dandyism olarak ortaya çıkıyor. Bu kıyafet direnişi daha sonra küresel çapta yayıldı ve orijinal ruhunu korurken kıtalara yayıldı.

Giysileri beyaz adam icat etti, ancak siyah adam sanata çevirdi

Sanatçıların ve entelektüellerin ırksal genellemelere meydan okuyan kıyafetleri benimsemesiyle bu hareket iyice gelişti. Örneğin Harlem'deki Caz şarkıcısı Cab Calloway gibi figürler sadece performansları ve danslarıyla değil, aynı zamanda yoksulluğun ya da ayrımcılığın sunumu belirlemesi gerektiği fikrini reddeden pileli ceket ve bol paça pantolondan oluşan zoot takımlarıyla da tanınıyordu. Kongo'da 1950'li ve 60'lı yıllarda bu akım kültürel bir hareket haline gelecekti. Giysileri beyaz adam icat etti ama bunu sanat haline getirenler siyah adamdı.

Jamaika'daki genç erkekler, Amerikalı caz müzisyenlerinden esinlenerek tiftik takımlar, ince kravatlar, garip şapkalar takarak kendilerine özgü değişik tarzlar benimsediler. Müzikleri Desmond Dekker'ın müzik elçisi olduğu ska idi.

ABD'den Kongo'ya, Kongo'dan Jamaika'ya yelken açan dandyism tüm dünyada dolaştı. Dolaşırken de giysileri her zaman saygı talep eden estetik ifadelere dönüştürdü.

Met Gala'daki dandyler

İşte dandy, dandyism, black dandyism bu anlamları taşırken, modanın oscarı olarak kabul edilen Met Gala'da bu sene kimin ne giydiği ve kime diktirdiği değil, kıyafetlerin ne anlattığı konuşuldu bolca. Çünkü tema olarak seçilen Black dandyism stilinin arkasında özel bir anlam ve tarih gizliydi; yanlızca bir moda akımını değil, 18. yüzyıldan itibaren siyah erkeklerin zarif giyimi bir direniş, kimlik ifadesi ve güçlü bir politik eylem biçimi olarak kullanmalarını anlatıyordu. İnsanlar Black Dandyismden ne anladılarsa ona göre seçtiler kıyafetlerini bu sene.

Green Book'ta bir Don Shirley vardı

Ünlü müzisyen Don Shirley ile şoförü Tony Lip'in gerçek hayatlarından uyarlanan ve Amerika'daki ırkçılığı konu edinen Green Book filmini seyredenler hatırlayacaktır. Yakın zamana kadar çok az insan bu şaşılacak derecede yetenekli, eşsiz bir tarza sahip, çok albüm yapmış ama yine de bir şekilde anlaşılamamış, dudak uçuklatan ustalıkta piyano çalan caz müzisyeninden bihaberdi. Don Shirley; dış görünümü konusunda çok titiz, son derece mağrur, abartılı dekore edilmiş bir dairede tek başına yaşayan siyah bir dandy idi. Giyim, kuşam, bakım ve maddi zerafet merakı sadece aklının aristokratik üstünlüğünün simgesiydi.