Beynimizin yanılsamaları: Halo ve Horn etkisi hakkında bilmeniz gerekenler nelerdir?
İnsan zihni karmaşıktır, ama kararları sadeleştirmeye çalışır. Bu sadeleştirme her zaman adil değildir. Başarılı bir CV mi, şık bir takım elbise mi sizi etkiliyor? İşte Halo ve Horn etkisi hakkında bilinmesi gerekenler...
İlk izlenimlerin cazibesine kapılmadan doğru kararlar almak mümkün mü? İşe alımdan günlük ilişkilere kadar etkili olan bu bilişsel önyargıları nasıl yönetebiliriz?
HALO VE HORN ETKİSİ NEDİR?
Halo ve Horn Etkisi, bir kişi veya varlık hakkında genel yargımızın, tek bir olumlu ya da olumsuz özelliğin etkisiyle orantısız biçimde şekillenmesini ifade eden psikolojik bir önyargıdır. Genellikle insanlarla tanıştıktan sonraki ilk 15 dakikada bilinçsizce onları yargılamaya başlarız. Bu yargılar farkında olmadan oluşur ve algılarımızı şekillendirir.
1. HALO ETKİSİ
Halo Etkisi, bir kişinin olumlu bir yönünü fark ettiğimizde, diğer yönlerini de olumlu olarak varsayma eğilimidir. Bu etki, elimizde somut kanıtlar olmasa bile, bireyin genel olarak olumlu değerlendirildiği bir algı oluşturur.
Örnek: Bir çalışan sürekli dakikse, otomatik olarak onun çalışkan, düzenli ve güvenilir olduğunu düşünebilirsiniz.
2. HORN ETKİSİ
Horn Etkisi, Halo Etkisi’nin tersidir. Bir kişinin tek bir olumsuz yönü, diğer tüm özelliklerini de olumsuz olarak algılamamıza yol açar.
Örnek: Bir iş adayı teknik bir soruya cevap veremezse, o alan dışındaki güçlü yönleri olsa bile, genel olarak yetersiz olarak değerlendirilebilir.
NEDEN ÖNEMLİDİR?
1. İŞE ALMA KARARLARINA ETKİSİ
İşe alımda, adayların yalnızca tek bir olumlu özelliğine dayanarak (örneğin etkileyici iletişim becerileri), teknik yeterlilikleri göz ardı edilebilir. Aynı şekilde, küçük kusurlar nedeniyle yetenekli adaylar elenebilir.
2. PERFORMANS DEĞERLENDİRMELERİNE ETKİSİ
Tek bir başarı veya hata, çalışanın tüm performansını gölgede bırakabilir. Örneğin, bir liderin güçlü görünmesi, gerçek liderlik yeteneğini göstermemiş olsa bile pozitif değerlendirilebilir.
3. MARKA ALGISINA ETKİSİ
Müşteriler, bir markayı tek bir olumlu deneyimle yüceltip (Halo), tek bir kötü deneyimle tüm markayı kötüleyebilir (Horn). Özellikle hizmet sektöründe bu etki oldukça belirgindir.
İŞE ALIMDA HALO VE HORN ETKİSİNİN TÜRLERİ
1. FİZİKSEL GÖRÜNÜM
Halo: Çekici adaylar daha profesyonel algılanabilir.
Horn: Dış görünüşe uygun olmayanlar yeteneksiz olarak yargılanabilir.
2. GÜVEN
Halo: Kendine güvenen biri, becerileri olmasa bile yetenekli sanılabilir.
Horn: Gergin adaylar düşük potansiyelli gibi algılanabilir.
3. İLK ETKİLEŞİM
Halo: Güçlü başlangıç yapanlar daha başarılı görülür.
Horn: İlk anda olumsuz izlenim bırakanlar adil değerlendirilmez.
4. İLETİŞİM BECERİLERİ
Halo: Etkili konuşanlar liderlik potansiyeline sahip sanılabilir.
Horn: İfade zorluğu çekenler yetersiz bulunabilir.
5. EĞİTİM VE DENEYİM
Halo: Prestijli okul veya şirket geçmişi olumlu etki yapar.
Horn: Az tanınan kurumdan gelen aday küçümsenebilir.
6. KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ
Halo: Karizmatik adaylar takım çalışmasına uygun görülür.
Horn: İçine kapanık bireyler yanlış değerlendirilir.
7. BİR ALANDAKİ BAŞARI
Halo: Belirli bir alandaki başarı, tüm alanlara genellenebilir.
Horn: Bir alandaki eksiklik, adayın tüm becerilerini gölgede bırakabilir.
8. KÜLTÜREL UYUM
Halo: Şirket kültürüne benzer biri otomatik olarak olumlu değerlendirilir.
Horn: Farklı bir çalışma tarzına sahip kişi uyumsuz olarak etiketlenebilir.
9. GEÇMİŞ BAŞARILAR
Halo: Önceki başarıları olanlar otomatik olarak yetkin kabul edilir.
Horn: Geçmişte öne çıkmayanlar düşük potansiyelli sayılabilir.
10. ALGILANAN ZAYIFLIKLAR
Halo: Güçlü yanlar, eksiklikleri gizleyebilir.
Horn: Küçük bir eksiklik tüm performansı gölgede bırakabilir.
PSİKOLOJİK ALTYAPISI
HIZLI YARGILAR
Beyin, çevresini hızlı anlamak için basitleştirmelere başvurur. Bu da ilk izlenimlere aşırı önem verilmesine neden olur.
DUYGULARIN ETKİSİ
Olumlu ya da olumsuz duygular, kişinin tüm özelliklerine yönelik algımızı etkiler. Bu, bilinçsiz bir genelleme yaratır.
DOĞRULAMA YANLILIĞI
İlk yargılarımızı destekleyen bilgilere odaklanır, çelişenleri görmezden geliriz. Bu da Halo ve Horn etkilerini güçlendirir.
NASIL KAÇINILIR?
1. YAPILANDIRILMIŞ GÖRÜŞMELER
Tüm adaylara aynı sorular sorularak adil karşılaştırma sağlanabilir.
2. DERECELENDİRME SİSTEMLERİ
Objektif puan kartları kullanmak, değerlendirmeyi standardize eder.
3. PANEL GÖRÜŞMELER
Çoklu görüşmecilerle yapılan değerlendirmeler bireysel önyargıları dengeler.
4. NET KRİTERLERE GÖRE DEĞERLENDİRME
Adaylar sadece rol ile doğrudan ilgili becerilere göre analiz edilmelidir.
5. DAVRANIŞSAL SORULAR
Geçmiş deneyimlere dayalı sorular, adayın gerçek yeteneklerini yansıtır.
6. BİLİNÇSİZ ÖNYARGI EĞİTİMİ
Görüşmeciler, önyargılarını fark etmeyi ve kontrol altına almayı öğrenmelidir.
7. NESNEL VERİLERE ODAKLANMA
Beceri testleri gibi ölçümler, sübjektif algıların önüne geçer.
8. MÜLAKATTA NOT TUTMA
Detaylı notlar, hafızaya dayalı önyargıların yerine gerçek gözlemleri koyar.
9. İLK İZLENİMLERİN FARKINDA OLMA
İlk duygu ve tepkilerin etkisinden uzaklaşıp daha fazla veri toplamaya odaklanın.
10. SÜRECİN DÜZENLİ İNCELENMESİ
İşe alım süreçlerini sürekli gözden geçirmek, önyargıları tespit edip düzeltmenize olanak tanır.
Görsel Kaynak: istockphoto
