Bütün gün aynı şarkıyı mı söylüyorsunuz? "Earworm" etkisi: Neden bir şarkı gün boyu aklımızda takılı kalır?
Sabah işe giderken kulağınıza takılan o şarkı, günün sonunda hâlâ dilinizde mi? Hepimizin başına gelen bu durum, aslında beynin müzikle kurduğu güçlü bağın bir sonucu. Bilim, "earworm" adı verilen bu etkiyi yıllardır araştırıyor. Neden bazı melodiler zihnimizde yankılanmaya devam ederken bazıları bir anda silinir? İşte bu ilginç fenomenin ardındaki psikoloji, nöroloji ve duygusal nedenler…
Bir şarkı bazen sadece birkaç saniyeliğine duyulur ama gün boyu peşimizi bırakmaz. Nakartın her döngüsünde “of yine başladı” deriz ama beynimiz o melodiyi takıntılı bir şekilde tekrar etmeye devam eder. “Earworm” olarak bilinen bu durum, müziğin insan zihninde bıraktığı en güçlü izlerden biri. Peki neden bazı melodiler beynimizde sıkışıp kalıyor, bazılarıysa hemen uçup gidiyor?
BEYNİN MÜZİKLE OYNADIĞI OYUN
Bir sabah işe giderken radyoda çalan bir şarkı, gün boyu zihninizde dönüp duruyorsa, yalnız değilsiniz. Bilim insanları bu durumu “earworm” ya da Türkçesiyle “kulak kurdu” olarak tanımlıyor.
Bu etki, beynin özellikle tanıdık, tekrarlayıcı ve kolay hatırlanan melodilere verdiği otomatik bir tepkiden kaynaklanıyor. Müzik, beynin hafıza ve ödül merkezlerini aynı anda uyarıyor; bu da melodinin istemsizce zihne kazınmasına neden oluyor.
HANGİ ŞARKILAR DAHA ÇOK TAKILIYOR?
Araştırmalara göre, yüksek tempolu, kolay söylenebilir nakaratlara sahip ve sık tekrar eden parçalar “earworm” etkisini en çok tetikleyen türden. Örneğin Lady Gaga’nın “Bad Romance”i, Queen’in “Bohemian Rhapsody”si veya Pharrell Williams’ın “Happy”si gibi şarkılar, ritimleri ve melodik yapılarıyla hafızada kolayca yer ediyor.
İlginçtir ki, bazı insanlar belirli türlerdeki müziklere diğerlerinden daha duyarlı. Özellikle müzikle iç içe yaşayanlar veya müzikal hafızası güçlü kişiler, bu etkiyi daha sık deneyimliyor.
BEYNİN HAFIZA DÖNGÜSÜ VE TEKRAR MEKANİZMASI
Earworm etkisinin arkasında beynin “çalışma belleği” olarak bilinen kısa süreli hafıza sistemi var. Beyin, bir melodiyi tamamlamaya çalışırken sürekli o şarkının eksik kalan kısmını “doldurma” eğilimi gösteriyor.
Yani aslında biz o melodiyi bilinçli olarak hatırlamaya çalışmasak da, beynimiz kendi kendine o boşluğu kapatmaya uğraşıyor. Bu döngü tamamlanmadıkça da şarkı zihinden gitmiyor.
KURTULMAK MÜMKÜN MÜ?
Bu istenmeyen müziksel takıntıdan kurtulmanın birkaç yolu var. Uzmanlar, şarkının tamamını dinlemenin veya zihni farklı bir işle meşgul etmenin etkili olduğunu söylüyor.
Bazı araştırmalara göre, sakız çiğnemek bile beynin ritimle senkron kurmasını bozarak melodinin tekrarını azaltabiliyor. Alternatif olarak, başka bir şarkıya geçmek ya da bilinçli olarak sessizliğe yönelmek de işe yarayabiliyor.
