Deja vu'nun bilimsel açıklaması ne? Neden bazı insanlarda daha sık görülüyor?
Bir mekâna ilk kez girdiğinizde her şey size tanıdık geliyor mu? Ya da biriyle konuşurken, "Bu anı daha önce yaşamıştım" hissine mi kapılıyorsunuz? Bilim insanları bu hissin ardında gizemli bir kehanet değil, beynin karmaşık bir hafıza oyunu olduğunu söylüyor. İşte deja vu'nun bilimsel açıklaması ve neden bazı insanlarda daha sık görüldüğüne dair detaylar...
Kimi zaman bir sahne, bir koku ya da bir cümle geçmişten gelmiş gibi hissettirir. Oysa o an tamamen yenidir. Beynimiz neden bu tuhaf tanıdıklık hissine kapılır? Uzmanlara göre deja vu, zihnimizin hatasından doğan en büyüleyici fenomenlerden biri. İşte deja vu’nun gizemli dünyası ve arkasındaki bilimsel gerçekler...
BEYNİN HAFIZA OYUNU
“Deja vu” Fransızca kökenli bir kelime ve “zaten görülmüş” anlamına geliyor. Günlük yaşamda bir mekâna ilk kez gittiğimizde veya biriyle ilk kez konuşurken “Bunu daha önce yaşamıştım” hissine kapıldığımız o anlar, işte tam olarak bu fenomene karşılık geliyor.
Ancak bilim insanlarına göre deja vu, geçmişte gerçekten yaşanmış bir olayın hatırlanması değil; beynin kısa süreli bir hatası. Yani bir tür “hafıza yanılsaması”. Araştırmalar, bu hissin beynin hafıza merkezlerinden biri olan hipokampus ile bağlantılı olduğunu gösteriyor.
Beyin, yeni bir anıyı işlerken onu yanlışlıkla “daha önce kaydedilmiş bir anıymış” gibi etiketliyor. Bu da kişide “tanıdıklık” hissi yaratıyor. Aslında o an tamamen yeni olsa bile, beyin geçmişte yaşanmış gibi davranıyor.
BİLİM NE DİYOR?
Nörologlar deja vu’nun genellikle temporal lob adı verilen bölgede meydana gelen çok kısa süreli elektriksel bir dalgalanmayla tetiklendiğini düşünüyor. Bu bölge, hem duygusal hem de görsel hafızanın yönetiminden sorumlu. Yani beynin bir anlığına “kısa devre yapması”, sahte bir hatıra hissini doğurabiliyor.
İlginç bir şekilde deja vu yaşayan kişiler, genellikle daha genç ve daha aktif bir bilişsel yapıya sahip bireyler oluyor. Bu da beynin daha hızlı bilgi işlediği dönemlerde, sistemin “senkron kayması” yaşama olasılığını artırıyor. Öte yandan epilepsi hastalarında deja vu’nun daha sık görülmesi, bu hissin nörolojik temellerini destekleyen önemli bir kanıt olarak değerlendiriliyor.
BAZI İNSANLARDA NEDEN DAHA SIK GÖRÜLÜYOR?
Herkes hayatında en az bir kez deja vu yaşar ama bazı kişilerde bu durum daha sık tekrarlanır. Bunun nedeni, beynin bilgi işleme hızının ve dikkat düzeyinin kişiden kişiye farklı olmasıdır.
Yoğun hayal gücü, yüksek stres seviyesi veya uykusuzluk da bu hissi tetikleyebilir. Özellikle rüya ile gerçek arasındaki sınırın bulanıklaştığı anlarda, beyin yaşanılan anı yanlış sınıflandırarak deja vu hissini yaratabilir.
Bazı araştırmalar ise deja vu’nun beynin gerçeklik kontrol mekanizmasının bir deneme sürümü olduğunu öne sürüyor. Yani zihnimiz, “Bu sahne tanıdık mı yoksa tamamen yeni mi?” sorusunu test ederken bir anlığına yanılıyor.
KISACA: ZİHİNSEL BİR DEJA VU PROVASINDAYIZ
Deja vu’nun ardında gizemli bir geçmiş yok; daha çok beynin karmaşık bilgi akışında yaşanan küçük bir karışıklık var. Ancak yine de bu anlar, insan zihninin ne kadar şaşırtıcı çalıştığını hatırlatıyor.
Kısacası deja vu, beynin kendine özgü küçük bir “optik illüzyonu.” Gerçekle hayalin birbirine karıştığı o birkaç saniye, bilincin sınırlarında gezinen büyüleyici bir yanılsamadan ibaret.
Kaynak: BBC, Cleveland Clinic
