Everest'e bir haftada tırmanmak mümkün mü?

Bu tırmanışla ilgili dağcılar ve tıp dünyasından gereksiz bir kumar olduğu endişesini dile getirenler de var.

Avusturyalı rehber Lukas Furtenbach'ın organize ettiği bu zirve turu, müşterisi olan dağcılara, Londra'daki havalimanından bir hafta sonra zirve vadediyor.

Önce Nepal'in başkenti Katmandu'ya uçacaklar oradan da helikopterle Everest ana kampına gidecekler.

Bu şekilde, bu irtifada kabul gören bir süren olan üç haftalık iklimlendirme süresini atlayacaklar. İklimlendirme vücudun dağdaki hava ve oksijen gibi fiziki şartlara uyum sağlaması anlamında kullanılan bir tabir.

Bu tur her birine 170 bin dolara mal olacak.

Süreyi kısaltma fikrinin arkasında basit bir mantık yatıyor.

Yaklaşık 10 yıl önce, ksenonun ilginç bir yan etkisinin olduğu ortaya çıktı. Bu gaz eritropoetin adı verilen bir proteinin üretimini artırıyor.

Kısaca EPO olarak bilinen eritropoetin, böbreklerin yetersiz oksijen seviyelerine tepki olarak ürettiği bir glikoproteindir.

EPO, vücudun yeterli oksijen alamadığında oluşan bir durum olan hipoksi ile hemoglobinin sayısını artırarak savaşır.

Yüksek irtifalarda bu süreç, yani iklimlendirme doğal olarak gelişiyor. Vücut daha düşük oksijen seviyelerine yavaşça adapte oluyor.

Ancak Avusturyalı rehber Lukas Furtenbach ksenonun bir kısayol olduğuna inanıyor.

Dağcılık camiası nasıl bakıyor?

Everest seferinden kısa süre önce ksenonun gazının düşük dozlarda alımının, iklimlendirme etkilerini hızlandırması mümkün olabilir.

Furtenbach, daha önceki seferlerde ksenonu başarıyla test ettiğini söylüyor.

Ancak onun bu stratejisinin işe yaradığını gösteren çok az yayınlanmış bilimsel kanıt var.

Yapılan araştırmalar ksenon solumanın insan vücudundaki EPO üretimini arttırdığına dair kesin bir kanıt bulamadı.

İngiltere'deki Glasgow Üniversitesi'nde irtifa tıbbı alanında fahri bir profesör olan Andrew Peacock, eritropoetin artışının tek başına işe yaramayacağı görüşünde.

"Bu durumda, bu kadar kısa bir sürede gerçekten kırmızı kan hücrelerinin üretimini teşvik ediyor mu?" sorusunu dile getiriyor.

Furtenbach, stratejisinin amacını, dağcıların daha hızlı zirveye ulaşmasını sağlamak ve böylece kötü hava koşullarına, çığlara yakalanma ve hastalanma riskini azaltmak olarak açıklıyor.

"Dağda ne kadar az zaman geçirirseniz, tırmanış o kadar güvenli hale gelir" diyor.

Ancak dağcılık camiasındaki birçok kişi, Furtenbach'ın planına şüphe ve hatta tepki ile bakıyor.

Dünya çapındaki dağcılık örgütlerinin çatı oluşumu olan Uluslararası Tırmanış ve Dağcılık Federasyonu (UIAA) tıbbi komisyonu, Furtenbach'ın planına karşı uyarı niteliğinde bir açıklama yaptı.

Yüksek irtifalarda ksenon kullanımının güvenliği konusunda klinik araştırma veya bilimsel kanıt bulunmadığı konusunda uyardı.

EPO'yu tetiklemek için tasarlanan ilaçların felç veya kan pıhtısı atma riskini artırabileceği konusunda uyarıda bulunuldu.

Bazı dağcılar da, kandaki EPO miktarını yapay olarak artıran ksenon gibi maddelerin, Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA) tarafından rekabetçi sporlarda yasaklandığına dikkat çekiyor.

Getty Images

Amerika'daki Alpenglow Expeditions'ın sahibi Adrian Ballinger, bu görüşte ve "Diğer tüm sporlarda yasaklanmış maddeleri dağcılıkta neden kullanalım ki?" diyor.

Ballinger'ın kendi rehberlik şirketi, Roxanne Vogel isimli dağcıyı 2019'da sadece 14 günde Everest'in zirvesine çıkarmayı başardı. Vogel'ın seyahat öncesi iklime alışmasına yardımcı olmak için "irtifa odası" adı verilen bir yol kullanıldı.

Nepal merkezli rehberlik şirketi Asia Trekking'in sahibi Dawa Steven Sherpa, ksenon kullanımının işe yarama olasılığını olumlu olarak görüyor ve "Bu doğruysa harika olur. Sherpaların işini daha güvenli hale getirmek için ksenon kullanabilirdik" diyor.

Yalnızca 230 kişi oksijensiz tırmandı

Dünyada fiziki şartların en zorlu olduğu ortamlarından biri olan zirvelerde hayatta kalmak için ilaçların yardımına ilk kez başvurulmuyor.

Dağcılar yüksek irtifaya çıktıkça atmosfer basıncında bir düşüş yaşanıyor ve bu da soludukları oksijen miktarını azaltıyor.

Bunun nedeni, atmosferdeki hava moleküllerinin sayısının yükseldikçe düşmesidir.

Everest Ana Kampı'nın biraz üzerinde, 5500 metredeki oksijen, deniz seviyesine kıyasla soluyabileceğinizin kabaca sadece yarısı kadardır.

8850 metrede yani zirvedeyse, bu seviye normal oksijenin üçte birine düşer.

Everest'teki dağcıların kandaki oksijen seviyelerini inceleyen araştırmacılar, insanlarda şimdiye kadar görülen en düşük seviyelerden bazılarını tespit ettiler.

İnsanlar bu fiziki koşullara aniden maruz kalırsa, hayati tehlike yaratacak şekilde oksijen yetersizliği yaşayabilirler.

Araştırmacılar, 4500 metreden itibaren beyin fonksiyonlarının karar alma ve problem çözme görevlerini etkileyen şekillerde bozulduğunu tespit ediyor.

Eritropoez bu irtifalardaki en önemli adaptasyonlardan biridir.

Haftalarca süren iklime uyum sağlamanın ardından eritropoez, vücudun oksijen taşıma kapasitesini artırır.

Ancak güçlü fizikli dağcılar için bile bazen bu süreç başarısız olabiliyor.

Hipoksi çok şiddetli hale gelirse, akut dağ hastalığı adı verilen durum gelişebiliyor. Kişinin hayatını tehdit edecek akciğer veya beyin ödemi gelişebiliyor.

En ileri durumlarda sonuç, her ikisi de potansiyel olarak ölümcül olan beyin veya akciğer fonksiyonlarının kaybı olabiliyor.

Bu nedenle dünyanın zirvelerini hedefleyen çoğu dağcı, yanlarında portatif oksijen tankları taşıyor.

Glasgow Üniversitesi'nde yüksek irtifa alanında Andrew Peacock, "Bu çok büyük bir fark yaratıyor" diyor ve oksijen takviyesi ile düşük irtifanın taklit edildiğini söylüyor.

Hem Hillary hem de Norgay 1953'teki ilk tırmanışta ek oksijen kullandılar.

1953'teki tarihi tırmanış

Everest Dağı'nın zirvesine ulaştığı bilinen 7269 kişiden yalnızca 230'u ek oksijen yardımı olmadan bunu başardı.

Dağcılık camiasında takviye oksijenin dahi doping olduğuna inananlar var.

Getty Images

1953 yılında efsanevi Avusturyalı dağcı Hermann Buhl, dağcılık tarihindeki en büyük başarılarından birine imza atarak, 8126 metredeki Himalaya zirvelerinden Nanga Parbat'a tek başına tırmandı.

Bu 8000 metre üzeri bir zirveye yapılan tek solo tırmanış olmayı sürdürüyor.

Buhl'un başarısı, bunu ek oksijen kullanmadan yaptığı için daha da etkileyici olarak kabul ediliyor.

Üstelik zirve sonrası geri dönüşte geceyi 7900 metredeki dar bir çıkıntıda, kayaya yaslanarak geçirmek zorunda kalmıştı.

Bu geceyi otobiyografisinde anlattı. Geceyi geçirmesinde, Nazi askerlerinin de İkinci Dünya Savaşı sırasında yaygın olarak kullandığı bir tür metamfetamin hapı olan pervitinden yardım aldığını paylaştı.

Dağcılar arasında en popüler reçeteli ilaç, Diamox olarak daha iyi bilinen asetazolamiddir.

Avusturya'daki Innsbruck Üniversitesi'nde yüksek irtifa tıbbı alanında uzun yıllardır araştırma yapan profesör Martin Burtscher, Diamox'ın iklimlendirmeyi hızlandırdığını ve uykuyu iyileştirdiğini söylüyor.

Ksenon fikri nasıl doğdu?

Almanya'daki St Vincenz Krankenhaus Limburg'daki anesteziyoloji bölümünün başkanı olan ve ksenon fikrini Furtenbach'a öneren Michael Fries'e göre, ksenon, tırmanışlarda gerçek bir fark yaratabilir.

Ksenon, araba farlarından, balistik füzelere kadar çok çeşitli ürünlerde kullanılıyor.

Fries, ksenon için, "Çok hızlı bir etkiye sahip olduğu, vücuttan hızla ayrıldığı ve diğer ilaçlarla etkileşime girmediği için neredeyse ideal bir anesteziktir" diyor.

2014 yılında Fries ve meslektaşları, bazı Rus atletlerin 2014 Kış Olimpiyatları'nda performanslarını artırmak için ksenon kullandıklarına dair iddiaları duydular.

Aachen Üniversitesi Hastanesi'nde 24 sağlıklı gönüllü üzerinde kendi çalışmalarını yaptılar. Elde ettikleri sonuçlar, ölçülü bir kullanımla EPO seviyesinin önemli ölçüde artırdığını doğruladı.

Fries'e göre, ksenon soluma sonrası EPO üretimi artışı 14 güne kadar etkisini sürdürebiliyor.

Furtenbach daha önce, "hipoksik ön iklimlendirme" adı verilen yöntemi kullanarak Everest'te zirve süresini iki haftaya kısaltmayı başarmıştı.

Ancak haftalarca düşük oksijen yüzdesine sahip çadırda uyumayı gerektiren ve maskeyle tekrar tekrar azaltılmış miktarda hava solumayı içeren bu yöntem, müşterileri arasında pek de rağbet görmedi.

Ksenon fikrini denemeye hevesli olan Furtenbach, Arjantin'deki 6961 metre yükseklikteki Aconcagua dağında gazı düşük dozda test etti.

Furtenbach, "Önceden hiçbir iklime alışma çalışması yapmadan bir hafta içinde zirveye ulaştım. Kendimi güçlü ve hızlı hissettim" diyor.

Kendisi de Everest'e çıkmayı başarmış olan Southampton Üniversitesi'nden anestezi ve yoğun bakım profesörü Mike Grocott, ksenon konusunda "oldukça şüpheci" olduğunu söylüyor.

"Ksenon EPO'yu artırmak da dahil olmak üzere bir dizi biyolojik mekazizmaya sahip ancak kırmızı kan hücreleri ve oksijen taşınması üzerindeki etkisi şüphelidir" diyor.

Şüpheciler, anestezik bir gaz kullanmanın beyin fonksiyonunu etkileyebileceği konusunda uyarıyor ve tehlikeli ortamlarda bu durumun riski artırdığını savunuyor.

Fries ise ksenonun küçük dozlarda uygulandığında, uygulamadan hemen sonra sadece kısa bir süre baş dönmesine neden olduğunu söylüyor.

BBC'nin bu haber için iletişime geçtiği, hepsi yüksek irtifa araştırması yapmış üç uzman, bu stratejinin dünyanın en yüksek dağına tırmanmanın anahtarı olduğuna tamamen ikna olmadıklarını söylüyor.

Ksenonun yüksek irtifada performansı gerçekten artırdığına dair yeterli bilimsel kanıt olmadığını savunuyorlar.

Bu arada Furtenbach, dört müşterisini ksenon gazı yardımıyla Everest'e çıkarma planını sürdürüyor.

Dördünün de fiziksel olarak iyi durumda olduğunu söylüyor. Ekip rehberler ve takviye oksijenle tırmanacaklar.

Mayıs ayındaki zirve denemesi öncesi ekibin ihtiyacı olan tek şey yedi günlük iyi hava.

Bu arada dünyanın geri kalanı da bu denemenin sonuçlarını izleyecek.