Kızılderililerin takısı olan patlamış mısırın enteresan yolculuğu: Tarihteki ilk mısır nasıl patladı?
Kokusu buram buram etrafı saran, sinema salonlarının vazgeçilmezi patlamış mısırın ilk kez nasıl keşfedildiğini biliyor musunuz? Tarihte enteresan bir yolculuğu olan bu efsane yiyeceğin hikayesi sizi şaşırtabilir. Bir film açtığınız zaman patlamış mısır olmadan eksik olur diyenlerdenseniz gelin hep birlikte ilginç tarihçesini inceleyelim…
Amerikalıların kişi başına yılda ortalama 50 litre patlamış mısır tükettiğini biliyor musunuz? Oldukça yüksek bir oran gibi görünse de bu lezzetli yiyeceğin tarihten bu yana sıklıkla tüketildiğini düşünürsek bu oran az bile kalabilir. İngiltere'de ise en popüler atıştırmalık cips iken, son beş yılda patlamış mısır satışında yüzde 169 artış kaydedildi.
Patlamış mısır dünyanın en eski yiyeceklerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Patlamış mısırın Amerika kıtasında çok eskilere dayandığı, Avrupa'ya sonradan geldiği biliniyor. Sapı üzerinde yediğimiz közlenmiş ya da haşlanmış mısır türü patlayan türünden farklıdır. Arkeologlar güney batı Amerika'daki çok sayıda mağarada patlayan türden mısır tohumlarına rastladı.
Mısırın ilk yetiştiği yer Amerika kıtasına, tarihi de 7 bin yıl öncesine uzanıyor. Mısırı ilk kez kimin patlattığı hakkında bilgi olmasa da, İnka ve Peru medeniyetlerinde patlamış mısırın hem yiyecek olarak hem de dekorasyon amacıyla kullanıldığı biliniyor.
Mısır, Kâşif Kristof Kolomb'un 500 yıl önce Amerika kıtasını keşfetmesinden sonra dünyaya yayıldı. Mısır Amerika’dan Avrupa’ya, oradan da Asya’ya getirilen bir bitkiydi... İspanya, Güney Fransa, İtalya’dan mısır Doğu Akdeniz’e yayıldı. 1520-30’larda Suriye, Lübnan ve Mısır’da mısır ekimi başlamıştı. 1540’da ansiklopedi yazarı Ruellus, "Mısır Fransa’ya atalarımız tarafından İran’dan getirildi" diye yazıyordu. Bir Alman seyyaha göre de Fırat ovaları mısır tarlalarıyla kaplıydı.
Sonraki yüzyılda Balkanlar’a yayıldı ve Romanya’ya 1650’de Şerban Kantakuzin tarafından getirildi. İspanya’dan Toulouse’a girmesi de 1639’u bulmuştu. Fransa’da yaygınlaşması 1700’lerde, Avrupa’da tanınması 1800’lerde oldu.
Şilili bir arkeolog, California Üniversitesi Botanik Bahçesi'nin kurucusu Botanist Thomas Harper Goodspeed'e antik çağlardan kalma mısır taneleri hediye etmiş.
Bin yıl öncesinden kalan bu mısırları bir gün evde otururken patlatmayı denemiş Goodspeed. Ve mısırlar patlamış. Bu mısırların kabuğu diğer türlerin dört katı kadar kalın olduğundan bu kadar yıl boyunca mısırı dış etkenlerden korumuş.
PEKİ İLK MISIR NE ZAMAN PATLATILDI?
Amerikan yerlilerine kadar uzanan patlamış mısırı Kızılderililer yiyor ve kötülükleri uzaklaştırdığına, hastalıkları iyileştirdiğine inandıkları 'amulet' denen bir takı olarak boyunlarına takıyorlardı. Amerika’nın keşfinden itibaren patlamış mısır beyazlara da geçti.
New Mexico'daki bir yarasa mağarasında 4 bin yıllık patlamış mısır fosilleri görüldü.
Bir mısır çekirdeği fıstık kavurma makinasına düşünce mısırın patlatıldığı aletler de tesadüfen keşfedildi.
İkinci Dünya Savaşı sırasında şeker ve tatlı yiyecek sıkıntısı baş gösterince sinemaların vazgeçilmez aperatifi oldu.
1650 yılında bir İspanyol tarafından yazılmış olan tarihteki en eski bulguda ise Amerika'daki yerlilerinin patlamış mısıra 'pisancalla' dedikleri kayıtlara geçmiştir. Amerika'nın eski yerleşimcileri, patlatılabilen cinsteki mısırları yetiştirip atıştırmalık ve kahvaltılık gevrek olarak tüketmişlerdir. Birçok evde alev üstünde mısır patlatmak için kullanılan ahşap kulplu tel sepetlerin olması ise patlamış mısır tüketiminin yaygınlaştığını gösteriyor.
1885 yılında Chicago'ya sokak satıcısı olmak için gelen Charles Creators, benzinle çalışan yeni bir mısır patlatma makinesi icat etmiştir.
Nüfusun gittikçe artması ve şehirlerin büyümesiyle sokaklarda da patlamış mısır satılmaya başlanmıştır. Aynı zamanda fıstık da kavurabilen bu makinenin 1983 yılında patenti alınmış ve sergilerde tanıtılmış. Daha sonraki yıllarda sirklerde ve karnavallardaki sokak satıcıları bu makineyi kullanmaya başlamış.
Yoldan geçen insanlar, rengarenk mısır patlatma makinelerinin önünde durup mısırın patlamasını seyrediyor ve taze patlayan mısırlardan alıyorlarmış. Zaman geçtikçe patlamış mısır satıcıları alışveriş merkezleri ve sinemaların olmazsa olmazlarından biri haline gelmiştir. Daha sonra yeni patlamış mısır makineleri icat edilmiş, patlamış mısır diğer kıtalarda da yaygınlaşmış ve patlamış mısır endüstrisi gittikçe gelişmiştir.
MISIR NASIL PATLAR?
Severek tükettiğimiz patlamış mısırın nasıl patladığı her bir mısır tanesinin içerisinde az miktarda bulunan suya dayanıyor. Mısır çekirdekleri ısıtıldığında su buharlaşır ve çekirdek içerisinde yer alan nişasta yapışkan bir hal alır. Baskının yüksek olması sebebi ile nişasta bir anda kabuğu deler ve mısır tanesinin kabuğundan dışarı fışkırır.
MISIR PATLATMANIN KİMYASI
Mısırın patlaması işte bu kalın kabuk sayesindedir. Bu kabuk yanmadan ısıtıldığında ısıyı nişastalı iç kısma doğru iletir. Isı arttıkça kabuğun içinde biriken buhar dışa doğru basınç uygular. Isı 200 dereceye ulaşıp atmosferdeki basıncın dokuz katına çıktığında mısır kabuğu parçalanır ve içindeki nişasta ile buhar dışa doğru yayılır.
Mısırların ısıtıldığı kaptaki basınç vakum yoluyla düşürülerek patlamış mısırların daha büyük olması sağlanabilir. Çin'de ise geleneksel yöntem, ateş üzerinde çevrilen ve kapağı tamamen kapatılan demir bir kaba dayanır. Kabın ısısı belli bir noktaya ulaştığında kapak açılır ve kabın ağzına yerleştirilen çuvalın içine doğru hep birden patlar mısır taneleri.
Patlayan mısırların yavaşlatılmış karelerini inceleyen araştırmacılar, patlamış mısırın kimyasını çözdü.
Her bir mısır tanesinin içerisinde az miktarda su bulunur. Çekirdekler ısıtıldığında su buharlaşır ve içerisindeki nişasta yapışkan bir hal alır. Yüksek baskı altındayken nişasta bir anda kabuğu deler ve mısır tanesinin kabuğundan dışarı fışkırır. Ardından hızlıca soğuduğunda bildiğimiz patlamış mısır şeklini alır.
MISIR PATLARKEN NEDEN SES ÇIKAR?
Mısır patlarken çıkan sesin sebebi yine mısırın içerisinde bulunan suyun buharlaşmasıdır. Yeterli sıcaklığa ulaştığında mısır tanesinin içerisindeki su buharlaşır ve dışarı çıkarken minik titreşimli boşluklar oluşturarak 'pat' sesi çıkar.
SARI MISIR TANELERİ PATLAYINCA NEDEN BEYAZ HALE GELİR?
Sarı mısır tanelerinin beyaz hale gelme nedeni mısırın içindeki nişastadır. Mısır taneleri ısıtıldığında mısırın içindeki su ısının etkisiyle genleşir ve kabuğa basınç uygulamaya başlar. Bu basınç yeterince artınca mısır tanesinin kabuğunu patlatır. Patlama olduğunda dışarı çıkan beyaz renkli kabarık nişastadır. Nişasta normalde mısırın içinde Jelatin yapıda bulunur. Taneler ısınınca nişasta patlamaz. Bunun yerine ısıyla genleşerek jelimsi kabarcıklar halini alır. Sonra bu kabarcıklar birleşir ve şekilsiz beyaz patlakları oluşturur.
HER MISIR PATLAMAZ!
Her mısır patlamaz peki neden? Mısır tanelerinin patlaması için mısırın içindeki su miktarı da önemlidir. Bu oran yaklaşık yüzde 14 civarında olmalıdır. Bu nedenle mısır tanesinde küçük bir delik açılıp mısır tanesi güneşte bekletilirse veya ısıtıldığında mısır tanesinin içindeki su buharı basınçsız olarak dışarı çıkar ve mısır tanesini daha sonra patlatmak isterseniz patlamaz.
PATLAMIŞ MISIR ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Patlamış mısırlar, patlayınca aldıkları şekillere göre isimlendirilir ve genellikle iki grupta toplanır. Düzensiz açılanlara 'kelebek', tam açılıp küre şeklini almayanlara ise 'mantar' adı verilir. Kelebek şekil yaygındır fakat mantar şekil paketleme benzeri işlemlere daha uygun olması ve şekerli şuruplarla kaplamada daha iyi verim alınması nedeniyle endüstride tercih edilir.
PATLAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELER?
Mısır patlatmak için kullanılan birçok teknik vardır. Mikrodalga fırın, tava ve sıcak hava kullanarak mısır patlatan makineler en yaygın kullanılanlardır. Yapılan çalışmalarda mısır patlatma tekniğinin; patlamış mısırın hacmine, boyuna ve patlamayan mısır miktarına etkisi olduğu görülmüştür. Mikrodalga fırında yapılanda en büyük taneler ve en fazla patlamayan mısır sayısı görülürken; makinede yapılanda ise hacimce en büyük patlamış mısırlar elde edilmiştir.
Tavada patlatılan mısırlarda da yağ ve tuz kullanma durumuna göre kendi içinde karşılaştırma yapılmıştır. Bu karşılaştırmada yağ ve tuz kullanılmadan patlatılan mısırların hacim, tane boyutu ve patlamamış mısır miktarı bakımından daha iyi olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, yağ ve tuzla tavada patlatılan mısır en az verim alınan teknik olmuştur
*Barda servis edilen patlamış mısırlar daha tuzlu.
*Barda servis edilen patlamış mısırlar daha tuzludur nedeni müşterileri daha fazla susatıp daha çok içecek almalarını sağlamaktır.
*1920'li yıllarda Amerika'da sinema salonlarında mısır yemek yasaktı.
*1920'li yıllarda Amerika'da sinema salonlarında mısır yemek yasaktı. Nedeni ise mısır yerken gürültü çıkmasıydı.
*Amerikalılar yılda ortalama 50 litreden fazla patlamış mısır tüketiyor.
*Amerikalılar yılda ortalama 50 litreden fazla patlamış mısır tüketiyor. Yani Empire State binasını yılda 18 kez patlamış mısırla dolduracak kadar.
PATLAMIŞ MISIRIN FAYDALARI NELERDİR?
Yağsız ve tuzsuz yapılan patlamış mısır B ve E vitaminleri açısından oldukça zengin bir besin haline gelecektir. Tuz ve yağ oranı arttıkça besin değeri düşecektir.
Patlamış mısır kötü kolesterol ile savaşır ve kalp sağlığınızı korur.
Ölçülü ve sağlıklı şekilde tüketilen patlamış mısır, kan şekerini düzenler. Böylece insülin dengesini sağlar.
Patlamış mısırda antioksidan maddeler bulunur. Yine sağlıklı şekilde hazırlayıp ölçülü oranda tüketeceğiniz patlamış mısır, sizi hastalıklardan ve kanserden koruyan bir besin olacaktır.
Almanya’da yapılan araştırmalar sonucunda patlamış mısır en sağlıklı atıştırmalık kabul edilmiştir.
Patlamış mısıra istediğiniz tadı kazandırmak çok kolay
Mesela şunu bir deneyin: Biberiye, ançuez ve tereyağını alın, ısıtın, biraz kaynattıktan sonra süzüp patlamış mısırın üzerine dökün. Sonra iyice karıştırın. Afiyet olsun!
