Kültür-sanat çevrelerinde ifşa dalgası... İddialar neler? Taciz nerede başlar?
Son günlerde kamuoyu, kadınların kültür-sanat dünyasında yaşadığı taciz vakalarını ardı ardına ifşa etmesiyle çalkalanıyor. Kadınlar, sistematik tacizin son bulması ve kişisel sınırların keskin bir şekilde belirgin hale gelmesi amacıyla sesini yükseltiyor. Müzik, fotoğrafçılık ve edebiyat dünyası başta olmak üzere birçok sektörden birçok isme dair açık ve anonim iddia ortaya atılırken, Boğaziçi Caz Korosu'nun kurucusu Masis Aram Gözbek, komedyen Mesut Süre, oyuncu Mehmet Yılmaz Ak, yönetmen Selim Evci ve daha birçok isim iddiaların merkezinde. Ortak talep, sistemin dönüşmesi için kurumların sorumluluk alması. Peki bu isimlere isnat edilen suçların ayrıntısı nedir? Taciz nerede başlar? Uluslararası kuruluşlar cinsel tacizin tanımını nasıl yapıyor?
Türkiye kültür-sanat-edebiyat dünyası, günlerdir ardı ardına gelen taciz ifşalarıyla sarsıldı. Birçok kadın, kendisinin ya da bir yakınının maruz kaldığını iddia ettiği taciz vakalarını paylaşarak sesini yükseltti.
Sosyal medyada yaklaşık 20’den fazla erkek fotoğrafçı ve sanatçı; kadın ve LGBTİ+ bireyleri manipüle etmek, rızaları olmadan çıplak fotoğraflarını paylaşmak ve cinsel saldırıda bulunmakla suçlandı. Bu süreç “Susma Bitsin” dayanışma etiketiyle yayıldı.
21 Ağustos'ta başlayan ifşa dalgasında 5 bin 476 farklı kullanıcı tarafından toplam 7 bin 695 paylaşım yapıldı. Bu paylaşımlar 34 milyon kez görüntülendi, 306 bin beğeni ve 21 bin yeniden paylaşıma ulaştı.
Özellikle Mesut Süre hakkındaki iddialar paylaşıldığı gün 3 bin 206 paylaşım aldı ve 4,8 milyon kez görüntülendi. Her geçen gün yeni bir isimle ilgili taciz iddiası sosyal medyaya yansımaya devam ediyor.
Fotoğrafçıdan müzisyene, oyuncudan komedyene
İfşa dalgasının ilk başlangıcı, 21 Ağustos'ta sektördeki bazı fotoğrafçıların odağında başladı.
Fotoğrafçı Dilan Bozyel, 16 yaşındayken Mehmet Yılmaz Ak tarafından Diyarbakır’da silah zoruyla cinsel taciz girişiminde bulunulduğunu iddia etti. Ak iddiaları reddetti ve hukuki süreç başlatılacağını açıkladı.
Birçok kadın, bazı fotoğrafçıların taciz, sınır ihlali, rızasız çıplak görsel paylaşımı yaptığını iddia etti.
Çevrimiçi kültür-sanat platformu Argonotlar, kurucu yayın yönetmeni Kültigin Kağan Akbulut'a yöneltilen taciz iddialarının ardından yayınlarını askıya aldı. Akbulut, ifşaları kabul edip özür diledi.
Komedyen Mesut Süre de taciz iddialarıyla gündeme geldi. Süre'nin "İlişki Testi" programıyla yolları ayrıldı. Hiçbir iddiayı kabul etmeyen ve bu iddialar karşısında şoke olduğunu belirten Süre, hukuki yollara başvuracağını belirtti.
Oyuncu Doğa Lara Akkaya, aynı sektördeki meslektaşı Tayanç Aydın hakkında taciz iddiasında bulundu.
Ankara Film Festivali jürisindeki kurgucu Mustafa Preşeva da taciz iddiaları nedeniyle görevinden alındı.
Ozan Güven, Ethem Onur Bilgiç, Ertunç Uygun, Ogün Akgül, Osman Eren, Bülent Babaoğlu, Müjdat Kavas, Harun Ateş, Ufuk Beydemir, Resul Doğan gibi birçok sektör ismi de taciz suçlamasına maruz kaldı.
2018 yılında, sevgilisini darp etmesi nedeniyle mahkum olan Ozan Güven'in yeni projesi de iptal edildi. Ozan Güven'in projeden çıkarılmasını eleştiren Günay Karacaoğlu da projeden çekildi.
Oyuncular Sendikası ise tüm üyelerine seslenerek tacize uğrayan kadınların doğrudan kendilerine ulaşması çağrısı yaptı.
Sinema platformu Mubi, yönetmen Selim Evci ile ilgili iddiaların ardından filmlerini platformdan kaldırdı. Akbank Sanat ise Evci ile tüm iş ilişkilerini sonlandırdı ve Akbank Kısa Film Festivali’nin 22. edisyonunu iptal ettiğini açıkladı.
Koro dünyasında taciz iddialarıyla yüz yüze kalan kişi ise Boğaziçi Caz Korosu'nun kurucusu Masis Aram Gözbek oldu. Birçok kadın korist tarafından Masis Aram Gözbek'in sistematik olarak taciz eylemini gerçekleştirdiği öne sürülürken, bu taciz eylemlerinin içinde 18 yaşın altındakilerin de olduğu öne sürüldü.
Uygunsuz saatlerde uygunsuz mesajlar, uygunsuz dokunuşlar, öpmek, koro şefi otoritesini kullanarak koristlerini manipüle etmek, 18 yaş altındaki aday koristleri evine çağırmak ve hatta hem provalarda hem de konser sırasında koristlerine küfür etmek iddialarıyla karşı karşıya kalan Masis Aram Gözbek; tüm iddiaları reddederek hukuki yollara başvuracağını duyurdu.
Birçok korist Koro Kültürü Derneği'nin konuyla ilgili açıklamasını yeterli görmeyerek kurumdan somut bir duruş ve kurumsal bir eylem planı talep ediyor.
Kültür-sanat dünyasının önemli isimleriyle ilgili ortaya çıkan iddialar, kültür-sanat ortamında kadınların güvenliğinin nasıl korunacağı sorusunu gündeme taşıyor. Uzmanlar, bu tür olayların üzerinin örtülmemesi ve kurumsal önlemlerin alınmasının şart olduğunu, bunun bir 'iş güvenliği' meselesi olduğunu ifade ediyor.
Aralarında Buket Uzuner, Oya Baydar, Latife Tekin gibi öne çıkan isimlerin de olduğu 178 kadın edebiyatçı, ortak bir bildiri yayımlayarak sanat alanındaki ifşalara destek çıkıp, taciz faillerinin ve onları koruyanların unutulmamasını ve unutturulmamasını vurguladı.
Taciz nerede başlar?
Taciz, yalnızca fiziksel saldırıyla sınırlı değil. Türk Ceza Kanunu’nda, kişiyi rahatsız eden ve rızası dışında gerçekleşen davranışlar taciz kapsamında değerlendiriliyor. Bunlar arasında;
Kadın örgütleri tacizin sınırını “rıza ve güven” kavramlarıyla açıklıyor. Karşı tarafın rızası yoksa, güç dengesizliği nedeniyle kişi kendini savunamıyorsa veya rahatsız edici davranış süreklilik kazanıyorsa, bu bir taciz.
Uzmanlar, sanat dünyasında tacizin görünmez kalmasının temel nedenlerinden birinin “sessizlik kültürü” olduğuna işaret ediyor. Eğitmen-öğrenci, şef-koro üyesi gibi ilişkilerde ortaya çıkan güç asimetrisi, kadınların seslerini çıkarmasını zorlaştırıyor, otorite sahibinin konumu nedeniyle kariyerlerinin önünde dev bir engele dönüşüyor. Bu nedenle ifşalar, yalnızca bireysel şikâyet değil, aynı zamanda ortak bir deneyimin açığa çıkışı.
Psikologlar, bu tür ifşaların yalnızca bireysel mağduriyetleri görünür kılmadığını, aynı zamanda toplumda rıza, sınır ve güven kavramlarının yeniden tartışılmasına zemin hazırladığını belirtiyor. Kadın örgütleri de sanat dünyasında güvenli alanların oluşturulması gerektiğini ve sisteme yönelik değişim vurgusunun ön plana çıkmasını savunuyor.
Uluslararası kuruluşlar ne diyor?
The Equal Employment Opportunity Commission'a göre taciz bir kişinin kendisini rencide edilmiş, aşağılanmış veya korkutulmuş hissetmesine neden olabilecek istenmeyen cinsel davranışlardır.
Cinsel taciz tek bir olay ya da tekrarlanan bir davranış; müstehcen bir yorum ya da saldırgan bir şaka olabilir. Ofiste, bir iş etkinliğinde veya okulda meydana gelebilir. Niyetin ne olduğu önemli değildir ve suçtur.
Cinsel taciz şunları içerir:
Cinsel taciz fiziksel, sözlü veya yazılı olabilir. Örnekler şunları içerir:
Cinsel taciz şikayetlerinin büyük çoğunluğu iş dünyasından geliyor. Bu oran yaklaşık yüzde 80 civarında.
Bir başkasını cinsel olarak taciz eden bir kişi öncelikle kendi davranışlarından sorumlu olsa da, işverenler de sorumlu tutulabilir.
İşverenlerin güvenli bir işyeri sağlamak ve işyerinde cinsel tacizi önlemek için tüm makul adımları atmak gibi bir görevi var. Bu, bir kişinin şikayette bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, bu davranışları önlemek için olumlu adımlar atılması gerektiği anlamına geliyor.
Yurt dışındaki örnekler neler?
ABD'li film yapımcısı Harvey Weinstein, cinsel saldırıdan suçlu bulundu ve 23 yıla çarptırıldı. Dava, eski televizyon yapım asistanı Miriam Haley, aktris Jessica Mann ve model Kaja Sokola olmak üzere üç kadının ifadesine dayanıyordu. Her üçü de Weinstein'ı eğlence sektöründeki gücünü kullanarak kendilerine cinsel tacizde bulunmakla suçladı.
Fransız film yıldızı Gérard Depardieu, Paris'teki bir film setinde iki kadına cinsel saldırıda bulunmaktan suçlu bulundu ve 18 ay ertelenmiş hapis cezasına çarptırıldı.
ABD'li ünlü oyuncu ve komedyen Bill Cosby, bir kadına 3 kez cinsel saldırıda bulunmaktan yargılandığı davada suçlu bulundu.
Ünlü İspanyol opera sanatçısı Placido Domingo, 20 kadın tarafından taciz ve uygunsuz davranışla suçlandı. Domingo tüm iddiaları reddetti.
Domingo'nun sık sık kadınlara cinsel ilişki için baskı yaptığı ve bazen kendisini reddedenleri profesyonel açıdan cezalandırdığı iddia edilmişti.
Fotoğrafçı Terry Richardson, yıllarca kadın modelleri taciz etmekle suçlandı. 2017’de büyük moda evleri onunla tüm işlerini sonlandırdı.
Şarkıcı R. Kelly de onlarca yıl boyunca küçük yaştaki kız çocuklarına ve genç kadınlara yönelik cinsel istismar ve insan kaçakçılığı iddialarıyla gündemdeydi. 2021’de suçlu bulundu, 30 yıl hapis cezası aldı.
Cinsel tacizle suçlanan en ünlü insanlardan biri de Kevin Spacey. Ünlü oyuncu cinsel taciz suçlamaları nedeniyle kariyerini bitirmek zorunda kaldı. Spacey, 2023 yılında suçlamalardan aklandı.
Dünya üzerindeki birçok yerde otorite ve statü sahibi kişilerin, bu statüyü kullanarak uygunsuz davranışlarda bulunması, cinsel tacize varan suçları işlemesi; mücadele edilmesi gereken bir toplumsal yara olarak ortada duruyor.
