Veraset sistemin nedir, ne demek? Osmanlı'da veraset sistemi uygulamaları ve yapılan değişiklikler
Monarşi ile idare edilen devletlerde; tahta çıkma hakkını düzenleyen, kimin ne şekilde tahta çıkacağını belirleyen kurallar bütününe veraset sistemi ya da veraset yasası adı verilmektedir. Hanedanlık ismiyle de anılan ve monarşi ile yönetilen devletlerde yaygın olarak kullanılan bu sistemde, tahta çıkan hükümdarlar çoğu zaman aynı aileden gelmektedir. Bu özelliği sebebiyle bir soy birliği de gerektiren veraset sistemi nedir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Osmanlı Devleti’nde de tıpkı kendinden önce gelen Türk devletlerinde olduğu gibi hükümdarlığın kaynağı ilah olarak görülmüştür. Başlangıçta ülke hanedanın ortak malı olarak değerlendirilirken, daha sonra veraset sisteminde yapılan değişiklikler nelerdir? Veraset sisteminin olumsuz sonuçları olmuş mudur? Veraset sistemi ve veraset sisteminin amacı ile alakalı olarak hazırladığımız içeriğimizi keyifle okumanızı dileriz. İşte, tüm detaylar…
Veraset Sistemi Nedir?
Kısaca veraset sistemi nedir diye sorulacak olursa verilecek cevap; “devletin başına kimin geçeceğini belirten kurallar bütünü” olacaktır. Veraset sistemi ya da bir diğer ifadeyle veraset yasası; özellikle mutlak monarşi ile idare edilen devletlerde taht üzerinde kimin hak sahibi olduğunu belirleyen bir sistemdir. Devleti idare eden tüm hükümdar ya da kralların aynı aileden geldiği ve bir soy bağına sahip olduğu bu sistemin bir diğer ismi de hanedanlıktır.
Veraset Sisteminin Amacı
Tahta kimin geçeceğini belirleyen bir yöntem olan bu sistemde esas amaç; devlette devamlılığı sağlamak ve padişahın ya da kralın ölümü sonrası, devlette bir belirsizlik yaşanmasını engellemektir.
Osmanlı’da Veraset Sistemi Nasıl Uygulanmıştır?
Osmanlı Devleti’nde uygulanan veraset sistemi, kendinden önce gelen Türk devletleri ile büyük bir benzerlik göstermektedir. İlk Türk devletlerinde var olan ve devleti yönetme yetkisinin tanrıdan geldiğini ifade eden kut anlayışı, Osmanlı Devleti’nde de devam etmiş ve hükümdarlığın kaynağı ilah olarak görülmüştür.
Devletin kurucusu olan Osman Bey ve oğlu Orhan Bey döneminde devlet hanedan üyelerinin ortak malı olarak görülmüş; bu düzendeki veraset sistemi, padişahtan sonra padişahın amcası, erkek kardeşi veya oğullarından biri tahtın yeni sahibi olacaktır şeklide uygulanmıştır. Osmanlı Devleti’nin kuruluş aşamasında uygulanan bu veraset sistemi ise Osmanlı tarihinin ilk hanedan çekişmesine sebep olmuş ve Osman Bey amcası olan Dündar Bey’i öldürmek durumunda kalmıştır.
Veraset Sisteminde Yapılan Değişiklikler
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışının hâkim olduğundan bahsetmiştik. Bu veraset anlayışının, hem padişahın amcasını hem kardeşini hem de oğullarından bir tanesini tahtta hak sahibi bir duruma getirmesi aile içinde kargaşa ve cinayete varacak mücadelelere sebep olmuştur. Yaşanan bu kargaşaların azalması için mevcut veraset sisteminde değişikliğe giden ilk padişah da 1. Murat’tır.
1. Murad: Bu dönemde veraset sistemi üzerinde yapılan değişiklikle “ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışı, yerini “ülke padişah ve oğullarının ortak malıdır” anlayışına bırakmıştır. Padişahın ölümünden sonra tahtın sadece erkek çocuklara bırakılması ile taht kavgalarının önünün kesileceği düşünülmüş ancak bu mümkün olmamıştır. Çünkü taht kavgaları, taht üzerinde eşit hakka sahip olan erkek çocuklar arasında devam etmiştir.
Fatih Sultan Mehmed: Osmanlı Devleti veraset sisteminde ikinci değişikliği yapan Fatih Sultan Mehmed, “ülke, padişahın malıdır” anlayışını hâkim kılmıştır. 1. Ahmed dönemine kadar sürecek olan bu sistemde, taht kavgalarının engellenmesi ve devletin bekası için kardeş katli mümkün hale gelmiştir. Ancak Fatih Kanunnamesinde de yer alan bu sert kural dahi taht kavgalarını engelleyememiştir.
1. Ahmed: Osmanlı veraset anlayışındaki son değişiklik ise 1. Ahmed döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde yapılan değişiklikle, tahta en yaşlı ve en bilgili kişinin geçmesini öngören “ekber ve erşed” sistemi getirilmiştir. Taht kavgalarını önlemek isteyen bu sistemde, şehzadeler için sancağa çıkma uygulaması da kaldırılmış; bu durum da tecrübesiz padişahların tahta çıkmasına sebep olmuştur.
Veraset Sistemi Sonuçları
Gerek Osmanlılarda gerekse de ondan önce gelen Türk devletlerinde uygulanan veraset sistemi sürekli bir hal alan taht kavgalarına sebep olmuştur. Eski Türk devletlerinde yaşanan bu mücadeleler, devletlerin ikiye ayrılmasına hatta yıkılmasına sebep olmuştur. Osmanlı Devleti ise veraset sistemi kaynaklı bu taht kavgalarının önüne geçmek için farklı dönemlerde 3 kez olmak üzere değişiklikler yapmış, ancak yapılan bu değişiklikler de bu kavgaları önleyememiştir. Bu sebeple veraset sisteminin olumsuz sonuçları nelerdir diye sorulduğunda verilecek cevap yaşanan taht kavgaları olacaktır.
