Ahıska nerede, hangi ülkede? Ahıska nerenin, hangi ülkenin şehri?
Bazı şehirlerin isimleri, coğrafi bir konumu belirtmekten çok daha fazlasını ifade eder; bir tarihi, bir kültürü ve nesiller boyu aktarılan bir hasreti simgeler. Ahıska, Türkiye ve çevresindeki coğrafya için tam olarak böyle bir anlama sahiptir. Adı anıldığında akla sadece bir şehir değil, aynı zamanda bir vatan toprağı, bir sürgün ve köklü bir geçmiş gelir.
Yüzyıllarca Osmanlı toprağı olan ve sayısız hikayeye ev sahipliği yapan bu kadim yerleşim yeri, günümüzde farklı bir ülkenin sınırları içinde yer almaktadır. Peki, bu tarihi şehir tam olarak Ahıska nerede?
Stratejik bir konumda yer alan ve tarih boyunca imparatorluklar arasında bir geçiş noktası olan Ahıska, katmanlı bir kültürel mirasa sahiptir. Bu miras, şehrin mimarisinde, kalesinde ve ardında bıraktığı insani öykülerde hala yaşamaktadır. Ahıska hangi ülkede sorusunun yanıtı, bizi sadece bugünkü siyasi haritaya değil, aynı zamanda Osmanlı'dan Rus İmparatorluğu'na ve Sovyetler Birliği'ne uzanan çalkantılı bir tarihin izlerini sürmeye davet eder.
AHISKA NEREDE?
Ahıska, coğrafi olarak Güney Kafkasya bölgesinde, Gürcistan'ın güney kesiminde yer alan bir şehirdir. Türkiye sınırına oldukça yakın bir konumda bulunur ve Ardahan ilimizin Posof ilçesinin hemen karşısına düşer. Şehir, Kür Nehri'nin kollarından biri olan Poshof Çayı'nın (Gürcüce: Potskhovi) iki yakasına kurulmuş bir vadide yer alır. Etrafı, Küçük Kafkas Dağları'nın engebeli ve ormanlık arazileriyle çevrilidir. Bu konumu, ona tarih boyunca hem stratejik bir savunma avantajı hem de önemli ticaret yolları üzerinde bir kontrol noktası olma özelliği kazandırmıştır.
Deniz seviyesinden yaklaşık 1.000 metre yükseklikte yer alan Ahıska, karasal iklimin sert özelliklerini taşır. Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise serin ve kısa geçer. Bölgenin coğrafyası, hayvancılık ve sınırlı tarım faaliyetleri için elverişlidir. Şehrin en belirgin coğrafi ve mimari yapısı, bir tepenin üzerine kurulmuş olan ve şehre hakim bir konumda bulunan tarihi Ahıska Kalesi'dir (Rabati Kalesi). Bu kale, şehrin ve bölgenin tarihini özetleyen bir anıt gibi yükselir.
AHISKA HANGİ ÜLKEDE?
Ahıska hangi ülkede sorusunun günümüz siyasi haritasındaki net cevabı Gürcistan'dır. Şehrin bugünkü resmi adı, Gürcücede "yeni kale" anlamına gelen Akhaltsikhe'dir (ახალციხე). Ahıska, Gürcistan'ın idari bir bölgesi olan Samtshe-Cavaheti'nin (Samtskhe-Javakheti) de yönetim merkezidir. Gürcistan'ın bağımsızlığını yeniden kazandığı 1991 yılından bu yana, şehir hukuken ve fiilen bu ülkenin bir parçasıdır.
Günümüzde şehirdeki resmi tabelalar, idari kurumlar ve eğitim dili Gürcücedir. Şehir, Gürcistan'ın güneydeki en önemli merkezlerinden biri olarak kabul edilir ve Türkiye ile olan sınır kapısına yakınlığı nedeniyle ticari bir hareketliliğe de sahiptir. Gürcistan hükümeti tarafından son yıllarda restore edilen tarihi Rabati Kalesi, şehre önemli bir turizm potansiyeli kazandırmıştır. Dolayısıyla, bugünkü uluslararası tanınmış sınırlar çerçevesinde Ahıska, Gürcistan'a ait bir şehirdir.
AHISKA HANGİ ÜLKENİN ŞEHRİ?
Bu soru, şehrin bugünkü statüsünün ötesinde, onun köklü tarihi geçmişini ve özellikle Türk tarihiyle olan derin bağını anlamak için bir kapı aralar. Ahıska, bugün Gürcistan'ın bir şehri olsa da, yaklaşık üç asır boyunca Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli bir sancak ve eyalet merkezi olmuştur. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı topraklarına katılan şehir, uzun yıllar Çıldır Eyaleti'nin merkezi olarak hizmet vermiştir. Bu dönemde bölgeye çok sayıda Türk nüfusu yerleşmiş, şehirde camiler, medreseler, hamamlar ve kaleler inşa edilmiştir.
Şehrin kaderi, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusyası arasında yaşanan savaşlarla değişmiştir. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rus ordusu tarafından işgal edilen Ahıska, savaşın sonunda imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile kesin olarak Çarlık Rusyası'na bırakılmıştır. Bu tarih, Ahıska'nın Osmanlı ile olan idari bağının koptuğu ve bölgedeki Türk-Müslüman nüfus için zorlu bir sürecin başladığı bir dönüm noktasıdır. Dolayısıyla "Ahıska hangi ülkenin şehri?" sorusu, sadece bugünkü Gürcistan'a değil, aynı zamanda kökleri ve mirasıyla Osmanlı İmparatorluğu'na da ait bir tarihi kimliği işaret eder.
AHISKA NERENİN ŞEHRİ?
Bu soru, Ahıska'nın coğrafi ve siyasi kimliğinin ötesinde, onun insani ve manevi kimliğini sorgular. Abudabi nerenin şehri sorusunu "nasıl bir yerin şehri" olarak ele alırsak, cevabı daha net buluruz. Ahıska, her şeyden önce anavatanlarından koparılmış Ahıska Türklerinin (Misket Türkleri) şehridir. Şehrin adı, 20. yüzyılın en büyük trajedilerinden biri olan bir sürgünle özdeşleşmiştir. 14 Kasım 1944'te, Sovyetler Birliği lideri Stalin'in emriyle, Ahıska ve çevresindeki köylerde yaşayan on binlerce Ahıska Türkü ve diğer Müslüman halklar, "sınır güvenliğini tehdit ettikleri" gibi asılsız bir gerekçeyle hayvan vagonlarına doldurularak bir gece içinde Orta Asya'nın dört bir yanına (Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan) sürgün edilmiştir.
Bu acımasız sürgün sırasında binlerce insan soğuk, açlık ve hastalık nedeniyle yolda hayatını kaybetmiştir. Hayatta kalanlar ise vardıkları yerlerde ağır şartlar altında yaşama tutunmaya çalışmışlardır. O tarihten bu yana Ahıska Türkleri, dünyanın farklı ülkelerine dağılmış bir halk olarak anavatanlarına dönme hasretiyle yaşamaktadır. Bu nedenle Ahıska, sadece tarihi bir kale veya coğrafi bir mekan değil, aynı zamanda bir halkın kolektif hafızasındaki "kayıp vatan"dır. Şehir, bu sürgün trajedisinin başlangıç noktası olması nedeniyle, bir haksızlığın ve dinmeyen bir özlemin sembolü haline gelmiştir.
