Amman nerede, hangi ülkede? Amman nerenin, hangi ülkenin şehri?
Tarihin en eski yerleşim yerlerinden biri olan, tepelerin üzerine kurulmuş ve "Beyaz Şehir" olarak anılan bir metropol düşünün. Burası, antik Roma tiyatrosunun basamaklarından modern sanat galerilerine, geleneksel çarşıların kalabalığından lüks alışveriş merkezlerinin ışıltısına uzanan, zıtlıkların ahenk içinde yaşadığı Amman'dır.
Ortadoğu'nun en istikrarlı ve en güvenli başkentlerinden biri olarak bilinen bu şehir, binlerce yıllık geçmişiyle günümüzün dinamizmini bir araya getirir. Peki, bu katmanlı şehir tam olarak Amman nerede ve hangi ülkenin kalbidir?
Bir zamanlar küçük ve unutulmuş bir kasabayken, 20. yüzyılda bir krallığın doğuşuna tanıklık ederek küllerinden yeniden doğan Amman, sadece coğrafi bir konumu değil, aynı zamanda bir ulusun hafızasını ve geleceğini de temsil eder. Amman hangi ülkede sorusunun yanıtı, bizi kadim peygamberler diyarının, Ürdün Haşimi Krallığı'nın merkezine götürürken, şehrin tepeleri arasındaki yolculuk, medeniyetlerin izini sürmek gibidir.
AMMAN NEREDE?
Amman, coğrafi olarak Ürdün'ün kuzeybatı kesiminde, verimli ve engebeli bir plato üzerinde yer alır. Şehir, tarihsel olarak Roma gibi yedi tepe (cebel) üzerine kurulmuş olmasıyla ünlüdür, ancak günümüzde yirmiden fazla tepeye yayılmış durumdadır. Bu engebeli topografya, şehrin mimarisine ve sokak yapısına inişli çıkışlı, dinamik bir karakter kazandırır. Şehrin farklı mahalleleri, bu tepelerin yamaçlarına ve aralarındaki vadilere serilmiştir.
Deniz seviyesinden ortalama 800 metre yükseklikte konumlanan Amman, ülkenin büyük bölümünü kaplayan çöl iklimine göre daha ılıman ve serin bir iklime sahiptir. Bu konumu, onu daha yaşanabilir bir merkez haline getirir. Batısında, dünyanın en alçak noktası olan Lut Gölü'ne (Ölü Deniz) ve tarihi Şeria Nehri'ne açılan Ürdün Vadisi bulunur. Coğrafi olarak Amman, Akdeniz ile Arabistan çölleri arasında bir geçiş noktasında yer alır. Bu stratejik konumu, tarih boyunca şehri önemli bir ticaret ve yerleşim merkezi yapmıştır.
AMMAN HANGİ ÜLKEDE?
Amman hangi ülkede sorusunun net ve kesin cevabı, Ürdün Haşimi Krallığı'dır. Amman, Ürdün'ün hem en büyük şehri hem de resmi başkentidir. 1946 yılında tam bağımsızlığını kazanan Ürdün, Ortadoğu'nun siyasi olarak en çalkantılı bölgelerinden birinde bir istikrar adası olarak kabul edilir. Monarşi ile yönetilen ülke, ılımlı politikaları ve Batı ile olan güçlü ilişkileri sayesinde bölgesel diplomasi ve güvenlik konularında kilit bir rol oynamaktadır.
Amman, bu ülkenin sadece siyasi başkenti değil, aynı zamanda ekonomik, kültürel ve sosyal kalbidir. Ülke nüfusunun yaklaşık yarısı Amman ve çevresinde yaşar. Tüm devlet kurumları, bakanlıklar, parlamento ve Kraliyet Sarayı bu şehirde bulunur. Ürdün'ün modernleşme ve gelişme sürecinin lokomotifi olan Amman, ülkenin geri kalanı için bir çekim merkezi ve dünyaya açılan en önemli kapısıdır. Ülkenin kimliği, büyük ölçüde başkent Amman'ın kimliğiyle şekillenmiştir.
AMMAN HANGİ ÜLKENİN ŞEHRİ?
Bu soru, Amman'ın bugünkü statüsünün tarihsel kökenlerini anlamamızı sağlar. Amman, modern Ürdün'ün bir şehri olmadan önce binlerce yıllık bir geçmişe sahiptir. Tarihi, M.Ö. 13. yüzyıla kadar uzanır ve o dönemde Ammonitlerin başkenti olarak "Rabbath-Ammon" adıyla anılırdı. Daha sonra Helenistik dönemde Büyük İskender'in generallerinden I. Ptolemaios tarafından ele geçirilmiş ve "Philadelphia" adını almıştır. Roma İmparatorluğu döneminde ise Philadelphia, Dekapolis olarak bilinen on önemli şehirden oluşan birliğin bir parçası olarak altın çağını yaşamıştır. Bugün şehir merkezinde yer alan görkemli Roma Tiyatrosu, Nymphaeum (Anıtsal Çeşme) ve Amman Kalesi'ndeki (Cebel el-Kala) Herkül Tapınağı kalıntıları, bu parlak dönemin sessiz tanıklarıdır.
Roma'nın ardından Bizans ve Emevi dönemlerinde de önemini koruyan şehir, sonraki yüzyıllarda yavaş yavaş terk edilmiş ve küçük bir kasabaya dönüşmüştür. Şehrin kaderi, 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'nun Çerkesleri bölgeye iskan etmesi ve 20. yüzyılın başında inşa edilen Hicaz Demiryolu'nun buradan geçmesiyle değişmeye başlamıştır. Asıl dönüm noktası ise, 1921'de Emir Abdullah'ın Mavera-i Ürdün Emirliği'nin (Transjordan) başkenti olarak bu küçük kasabayı seçmesiyle yaşanmıştır. İşte bu tarih, Amman'ın modern Ürdün Haşimi Krallığı'nın şehri olma yolundaki yolculuğunun başlangıcıdır.
AMMAN NERENİN ŞEHRİ?
Bu soru, Amman'ın işlevsel, sosyal ve kültürel karakterini tanımlar. Amman, her şeyden önce Ürdün'ün siyasi gücünün ve ekonomik motorunun şehridir. Ancak bunun ötesinde Amman, bir "sığınak" şehridir. Modern tarihi boyunca bölgedeki çatışmalardan ve istikrarsızlıklardan kaçan insan dalgaları için güvenli bir liman olmuştur. 19. yüzyıldaki Çerkeslerden sonra, 20. yüzyıl boyunca Filistin'den, daha yakın zamanda ise Irak ve Suriye'deki savaşlardan kaçan yüz binlerce mülteciye ev sahipliği yapmıştır. Bu durum, şehrin demografik yapısını ve sosyal dokusunu derinden şekillendirmiş, onu farklı kültürlerin bir arada yaşadığı kozmopolit bir merkez haline getirmiştir.
Amman, aynı zamanda keskin zıtlıkların şehridir. Şehir genellikle coğrafi ve sosyoekonomik olarak ikiye ayrılır. Doğu Amman, daha geleneksel, daha kalabalık, Filistinli mülteci kamplarını ve yerel halkın yoğun yaşadığı mahalleleri barındıran, hareketli ve halka dönük yüzüdür. Batı Amman ise daha modern, daha zengin, lüks konutların, büyük alışveriş merkezlerinin, uluslararası restoranların ve elçiliklerin bulunduğu, daha Batılı bir yaşam tarzının hakim olduğu yüzüdür. Bu iki farklı dünya, Amman'ın karmaşık ama bir o kadar da dinamik karakterini oluşturur. Kısacası Amman, bir krallığın kalbi, bir sığınak ve iki farklı dünyanın birleştiği bir metropoldür.
