Çölyak hastalığı nedir? Çölyak hastaları ne yiyemez?
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Çölyak hastalığı, yaşam boyu süren bir gıda alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir.
Çölyak hastalığı hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülebilir ve yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen sindirim ve beslenme sorunlarına yol açar.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?
Gluten adı verilen bir proteine karşı bağışıklık sisteminin anormal bir tepki verdiği Çölyak hastalığı, ince bağırsakta hasara yol açtığı otoimmün bir hastalıktır. Bu hastalıkta buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten tüketildiğinde bağışıklık sistemi, ince bağırsak yüzeyine saldırarak emilim sorunlarına neden olur. Bu hastalık hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülebilir ve yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen sindirim ve beslenme sorunlarına yol açar.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDEN OLUR?
Çölyak hastalığı, genetik yatkınlık ve bağışıklık sisteminin gluten proteini ile verdiği anormal tepki nedeniyle ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Genetik olarak bu hastalığa yatkın olan bireylerde, gluten tüketimiyle birlikte bağışıklık sistemi ince bağırsaktaki villus adı verilen emilim yüzeyine saldırır. Bu durum, kansızlık, yorgunluk, kemik erimesi gibi beslenme yetersizlikleriyle ilişkili birçok sağlık sorununa yol açabilir. Çölyak hastalığının oluşmasında en büyük etken genetik yatkınlıktır. Bunun yanı sıra hastalık, bazı çevresel faktörlerin de etkisiyle tetiklenebilir. Stresli yaşam, gebelik, cerrahi müdahaleler veya enfeksiyonlar çölyak hastalığının tetiklenmesine yol açabilir.
Ailede çölyak hastası bulunanlarda hastalığın ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca, çocukluk döneminde aşırı gluten tüketimi, bazı enfeksiyonlar ve sindirim sistemi üzerinde etkili olan çevresel faktörler de çölyak hastalığını tetikleyebilir. Çölyak, genetik ve çevresel faktörlerin birleşimiyle ortaya çıkan karmaşık bir hastalık olduğundan, erken teşhis ve tedavi için bu risklerin bilinmesi önemlidir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Çölyak hastalığı karın şişliği, karın ağrısı, gaz, hazımsızlık ve kabızlık gibi belirtilerle ortaya çıkar. Bazı kişilerde ise demir eksikliği anemisi, kemik erimesi ve deri döküntüleri gibi farklı belirtiler de görülebilir. Çölyak belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir.
Çölyak hastalığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Bağırsakla ilgili karın şişliği, karın ağrısı, gaz, hazımsızlık ve kusma sorunları,
- Kadınlarda çölyak belirtileri arasında hamile kalmakta zorluk,
- Kansızlık,
- İshal veya kabızlık,
- Açık renkli ya da kötü kokulu dışkı, tuvalet ihtiyacının artması,
- Demir eksikliği ve B12 eksikliği belirtisi de olabilecek yorgunluk ve hâlsizlik,
- Kemik veya eklem ağrısı,
- Demir eksikliği,
- Baş ağrısı,
- Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları,
- Duygu durum değişiklikleri, sinirlilik ve depresyon,
- Diş minesi sorunları.
ÇÖLYAK HASTALIĞI HANGİ SAĞLIK SORUNLARINA NEDEN OLUR?
Çölyak hastalığı, vücutta yaygın olarak demir, folik asit, B12 vitamini, D vitamini, kalsiyum ve magnezyum gibi önemli vitamin ve minerallerin emilimini etkiler. Bu eksiklikler özellikle yorgunluk, halsizlik ve genel enerji düşüklüğüne yol açabilir.
Hastalık sindirim sistemi dışında da sağlık sorunlarına neden olabilir. Örneğin, hastalığa bağlı olarak gelişen osteoporoz, kemik erimesine ve kemiklerin kırılgan hale gelmesine yol açabilir. Çocuklarda büyüme geriliği ve kilo alımında duraklama görülebilir. Ayrıca, çölyak hastalığı uzun süre tedavi edilmezse nörolojik sorunlara, depresyon, anksiyete gibi ruhsal problemlere ve dikkat dağınıklığına yol açabilir. Ciltte kaşıntılı döküntüler (dermatitis herpetiformis), diş minesi sorunları, karaciğer hastalıkları ve tiroid problemleri gibi ek sağlık sorunları da çölyak hastalığına bağlı olarak ortaya çıkabilir.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Çölyak hastalığının tedavisi, ömür boyu sürecek bir glutensiz diyet uygulamaktır. Bu diyette buğday, arpa, çavdar gibi gluten içeren tahıllardan tamamen kaçınılır. Glutensiz diyet, bağırsak mukozasının iyileşmesini sağlar. Böylece besin emilimi normale döner ve hastalığın semptomları azalır. Diyete sıkı şekilde uyulması, hastalığa bağlı komplikasyonların önlenmesi için önemlidir. Glutensiz diyetin yanı sıra eksik vitamin ve minerallerin yerine konması için doktor tarafından önerilen takviyeler de tedaviye destek olarak kullanılabilir.
ÇÖLYAK HASTALARI HANGİ GIDALARDAN UZAK DURMALIDIR?
Glüten, özellikle buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunur. Aşağıda çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler kategoriler halinde sıralanmıştır:
- Buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllar,
- Bulgur, irmik ve kuskus gibi tahıl ürünleri,
- Glüten içeren un ve unlu mamuller,
- Makarna, erişte ve şehriye gibi ürünler,
- Hazır soslar ve çorbalar,
- İşlenmiş et ürünleri (bazı sucuk, salam, sosis gibi),
- Bira ve malt içeren içecekler.
TÜKETİLEBİLECEK GLÜTENSİZ BESİNLER NELERDİR?
- Meyveler,
- Sebzeler,
- Et ve et ürünleri,
- Karabuğday ve mısır gibi bazı tahıllar,
- Beyaz pirinç ve patates gibi karbonhidrat içeren gıdalar,
- Mercimek ve nohut gibi baklagiller,
- Fındık, fıstık ve badem gibi kuruyemişler,
- Bitkisel yağlar ve katı yağlar,
- Süt ve süt ürünleri,
- Turşu, boza ve sirke gibi fermente gıdalar.
