Kelkit nerede? Kelkit hangi şehirde, ilde, bölgede?
Doğu Karadeniz'in sarp dağlarının, Doğu Anadolu'nun engin bozkırlarına kavuştuğu bir vadi... Burası, adını içinden geçen ve tüm havzaya hayat veren coşkun ırmaktan alan, Gümüşhane'nin en büyük ve en bereketli topraklara sahip, çalışkan ve üretken ilçesi Kelkit'tir. Sadece bir ilçe olmanın ötesinde, kendine has lezzetleri, el sanatları ve köklü kültürüyle bir coğrafi ve kültürel havzanın da adıdır. Tarih boyunca medeniyetleri ve kervanları ağırlayan bu stratejik vadi, bugün Gümüşhane'nin tarım ve hayvancılık deposu olma görevini üstlenir. Peki, bu verimli ilçe tam olarak Kelkit nerede?
Karadeniz'in yeşili ile Doğu Anadolu'nun bozkırının buluştuğu bu topraklarda hayatın ritmini, mevsimlerin döngüsü ve toprağın bereketi belirler. Kelkit, büyük şehirlerin gürültüsünden, turistik merkezlerin kalabalığından uzakta, kendi kendine yeten, çalışkan insanların ve zengin bir yerel kültürün beşiğidir. Kelkit'i tanımak, Anadolu'nun iç kesimlerinde, zorlu bir coğrafyanın ortasında bir vadinin insanlarına sunduğu zenginliği ve yaşam mücadelesini anlamaktır.
KELKİT NEREDE VE COĞRAFİ KONUMU NEDİR?
Doğu Karadeniz Bölgesi'nin iç kesimlerinde, Gümüşhane ilinin güneydoğusunda yer alan Kelkit, adını aldığı Kelkit Çayı'nın şekillendirdiği geniş bir vadi ve ova üzerine kurulmuştur. Yeşilırmak'ın en önemli kollarından biri olan Kelkit Çayı, ilçenin içinden geçerek batıya doğru akar ve havzanın en verimli tarım arazilerini oluşturur. İlçe merkezi, deniz seviyesinden yaklaşık 1350-1400 metre yükseklikte konumlanmıştır. Bu yüksek rakım, ilçenin iklimini ve bitki örtüsünü belirleyen en önemli faktördür.
Kelkit konumu nedir sorusunun stratejik yanıtı, onun Doğu Karadeniz'i Doğu Anadolu'ya bağlayan tarihi ve modern yollar üzerinde olmasında yatar. İlçe, Gümüşhane'yi Bayburt ve Erzincan'a bağlayan bir kavşak noktasındadır. Etrafı, Gümüşhane Dağları, Otlukbeli Dağları ve Sipikör Dağları gibi yüksek dağ silsileleriyle çevrilidir. Bu dağlık yapı, Kelkit Vadisi'ni korunaklı bir havza haline getirir. İklim olarak, Karadeniz ikliminin nemli etkisinden çok, Doğu Anadolu'ya özgü sert karasal iklimin özelliklerini taşır. Kışları çok soğuk, uzun ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer.
KELKİT HANGİ İLDE VE BÖLGEDE YER ALIR?
İdari olarak Kelkit, Türkiye'nin Doğu Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Gümüşhane iline bağlı en büyük ve en kalabalık ilçesidir. Dolayısıyla Kelkit hangi şehirde veya Kelkit hangi ilde sorularının cevabı net bir şekilde Gümüşhane'dir. Kelkit, hem yüzölçümü hem de nüfus ve ekonomik aktivite bakımından bağlı olduğu il merkezi Gümüşhane'den sonra ilin en önemli merkezidir. Hatta tarımsal üretimde ilin lokomotifi konumundadır.
Bölge konusunda ise Kelkit, ilginç bir geçiş noktasındadır. Gümüşhane ili, resmi olarak Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alsa da, Kelkit ilçesi coğrafi yapısı, iklimi, bitki örtüsü ve tarım kültürüyle Doğu Anadolu Bölgesi'ne çok daha fazla benzerlik gösterir. Bu durum, Kelkit'i iki coğrafi bölgenin özelliklerinin iç içe geçtiği bir "geçiş zonu" haline getirir. İlçe, batısında Gümüşhane merkez ve Köse ilçeleri, kuzeyinde Bayburt, doğusunda ve güneyinde ise Erzincan'ın Refahiye ve Tercan ilçeleriyle komşudur. Bu komşuluk yapısı, onun üç önemli ilin (Gümüşhane, Bayburt, Erzincan) etkileşim alanında bulunduğunu gösterir.
TARİHİ KİMLİĞİ
Bugünkü sakin tarım ilçesi kimliğinin ardında, Kelkit Vadisi'nin tarihi, antik çağlardan bu yana medeniyetleri ve orduları barındıran stratejik bir geçiş yolu olarak şekillenmiştir. Bölgenin tarihi, Hititler ve Urartular dönemine kadar uzanır. Roma İmparatorluğu döneminde ise Kelkit, imparatorluğun doğu sınırını (limes) koruyan en önemli askeri merkezlerden birine çok yakın bir konumdaydı. İlçeye bağlı Sadak köyü yakınlarında bulunan ve Roma'nın efsanevi 15. Lejyonu'na (Legio XV Apollinaris) ev sahipliği yapan Satala Antik Kenti, o dönemde bölgenin ne kadar stratejik bir öneme sahip olduğunun kanıtıdır.
Malazgirt Zaferi'nin ardından Türklerin Anadolu'ya yerleşmesiyle birlikte Kelkit Vadisi de bir Türk yurdu haline gelmiştir. Selçuklular, İlhanlılar ve Akkoyunlular gibi devletlerin egemenliğinde kalan bölge, Fatih Sultan Mehmet döneminde kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde, Trabzon'u Erzincan üzerinden İran'a ve Mezopotamya'ya bağlayan tarihi kervan yolu üzerinde önemli bir kaza (ilçe) merkezi olmuştur. Cumhuriyet döneminde ise Gümüşhane'ye bağlı bir ilçe olarak modern kimliğini kazanmıştır. Bu köklü ve katmanlı tarih, Kelkit'e sakin görünümünün ardında derin bir kültürel miras bırakmıştır.
TARIM VE KÜLTÜR VADİSİ KELKİT
Tarihi bir koridor olma özelliğini bugün de sürdüren modern Kelkit, her şeyden önce Gümüşhane'nin "tahıl ambarı" ve kendine has kültürel değerlere sahip bir üretim merkezidir. İlçenin ekonomisi, neredeyse tamamen tarım ve hayvancılığa dayanır. Kelkit Vadisi'nin verimli alüvyal toprakları, ilçeyi bir tarım cenneti haline getirir. İlçenin en önemli tarım ürünlerinin başında, bölgedeki şeker fabrikasının da ham maddesi olan şeker pancarı gelir. Ayrıca, yüksek kaliteli buğday, arpa gibi tahıl ürünleri ve özellikle lezzetiyle ünlenerek markalaşan Kelkit kuru fasulyesi, ilçe ekonomisinin temel direkleridir.
Hayvancılık da, özellikle mera hayvancılığı şeklinde, Kelkit'in en önemli geçim kaynaklarından biridir. Bölgenin zengin bitki örtüsü, aynı zamanda arıcılık için de elverişli bir ortam yaratır ve Kelkit'in balları da oldukça meşhurdur. Kelkit'in kültürel kimliği de bu üretken topraklarla şekillenmiştir. İlçenin en bilinen lezzetlerinden biri, kat kat açılan ve sacda pişirilen, kendine has lezzetiyle bilinen Kelkit Ketesi'dir. Bir diğer önemli kültürel miras ise, coğrafi işaret tescili alan ve üzerindeki küçük zillerle hem görsel hem de işitsel bir zenginlik sunan Kelkit Zilli Kilimi'dir. Bu kilimler, bölgedeki dokumacılık geleneğinin en güzel örneklerindendir. Son yıllarda, ilçeden çıkan önemli iş insanlarının (Aydın Doğan gibi) memleketlerine yaptıkları eğitim ve sosyal yatırımlar da, Kelkit'in modern bir ilçe olarak gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır.
