Kilis nerede? Kilis hangi şehirde, ilde, bölgede?
Türkiye'nin güney sınırında, tarih boyunca medeniyetlerin ve kültürlerin kesiştiği, bir ayağı Anadolu'da diğer ayağı Mezopotamya'da olan bir şehir... Burası, kendine has lezzetlerle dolu zengin mutfağı, taş konaklarla süslü dar sokakları ve en önemlisi, yanı başındaki komşusu Suriye ile olan derin tarihi ve kader birliğiyle bilinen, Güneydoğu'nun incisi Kilis'tir.
Sakin ve mütevazı bir sınır şehri kimliğinin ardında, büyük bir tarihi ve son yıllarda yaşanan olağanüstü bir insani tecrübeyi barındırır. Peki, bu özgün şehir tam olarak Kilis nerede?
Yakın tarihte, yanı başındaki Suriye'de başlayan iç savaş, Kilis'in kaderini ve kimliğini kökten değiştirmiştir. Sınırın ötesinden gelen yüz binlerce sığınmacıya ev sahipliği yaparak kendi nüfusunu aşan bir misafirperverlik (ve zorluk) örneği sergileyen bu küçük şehir, 21. yüzyılın en önemli insani ve demografik dönüşümlerinden birine sahne olmuştur. Bu durum, Kilis'i sadece bir harita üzerindeki bir noktadan çok daha fazlası, bir direnişin ve insanlığın sınavının merkezi haline getirmiştir.
KİLİS NEREDE VE COĞRAFİ KONUMU NEDİR?
Türkiye'nin güney sınırında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batı ucunda yer alan Kilis, stratejik bir konuma sahip bir sınır şehridir. Coğrafi olarak Suriye'nin Halep platosunun bir uzantısı olan ve Türkiye tarafında kalan verimli bir plato üzerine kurulmuştur. Bu konumu, onu doğrudan Suriye sınırı üzerine yerleştirir. Türkiye ile Suriye arasındaki en önemli ve en işlek sınır kapılarından biri olan Öncüpınar Sınır Kapısı, Kilis şehir merkezine sadece birkaç kilometre mesafededir. Bu kapı, tarih boyunca olduğu gibi bugün de iki ülke arasındaki ticaretin, insan geçişlerinin ve insani yardım faaliyetlerinin can damarıdır.
Kilis konumu nedir sorusunun yanıtı, onun bir geçiş noktası olmasında yatar. Batısında Amanos Dağları, doğusunda ise Fırat Nehri'nin oluşturduğu havza arasında bir köprü görevi görür. Gaziantep'i Suriye'nin kuzeyine ve Halep'e bağlayan tarihi yol üzerinde yer alır. Coğrafyası, genellikle alçak tepeler ve düzlüklerden oluşur. Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimine sahip olan bölge, özellikle zeytin ve üzüm yetiştiriciliği için son derece elverişli topraklara sahiptir.
KİLİS HANGİ İLDE VE BÖLGEDE YER ALIR?
İdari yapıya bakıldığında, "Kilis hangi şehirde veya ilde?" sorusunun cevabı, Kilis'in kendisinin bir il olduğudur. Kilis, Türkiye'nin 81 ilinden biridir ve merkez ilçesiyle birlikte toplam 4 ilçeden oluşur. Bu durum, onu hem bir şehir (merkez ilçe) hem de bir il (vilayet) yapar. Nüfus bakımından Türkiye'nin en küçük illerinden biri olmasına rağmen, stratejik ve tarihi önemi oldukça büyüktür.
Coğrafi bölge olarak Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Türkiye içinde tek komşusu, kuzey ve doğu sınırlarını paylaştığı Gaziantep'tir. Kilis'in yakın tarihiyle ilgili en önemli idari değişiklik, 1995 yılında il statüsü kazanmasıdır. Bu tarihe kadar, kültürel ve ekonomik olarak sıkı sıkıya bağlı olduğu Gaziantep'in bir ilçesi konumundaydı. Sınır bölgesindeki ekonomik ve sosyal gelişimi desteklemek amacıyla il yapılması, Kilis'in modern kimliğindeki en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur.
BİR SINIR ŞEHRİNİN TARİHİ KİMLİĞİ
Bugün Türkiye'nin en genç illerinden biri olan Kilis'in toprakları, aslında binlerce yıllık bir geçmişe ve medeniyetlerin kesişim noktası olma özelliğine sahiptir. Bölgedeki insan yerleşiminin tarihi, Hititler ve Asurlular dönemine kadar uzanır. Stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca pek çok medeniyetin egemenliği altına girmiştir. Ancak Kilis'in bugünkü kültürel ve mimari kimliğini şekillendiren en önemli dönem, şüphesiz Osmanlı İmparatorluğu dönemidir.
Uzun yüzyıllar boyunca Kilis, idari olarak Halep Vilayeti'ne bağlı bir kaza (ilçe) merkeziydi. Bu durum, Kilis ile Halep arasında çok derin ekonomik, sosyal ve kültürel bağların oluşmasını sağlamıştır. Kilis'in mutfağı, mimarisi, müziği ve hatta konuşulan lehçesi, Halep kültürüyle büyük bir benzerlik ve etkileşim gösterir. Bu tarihi birliktelik, I. Dünya Savaşı'nın ardından Türkiye ile Suriye arasındaki bugünkü sınırın çizilmesiyle sona ermiştir. Bu sınır, Kilis'i bir iç bölge kasabası olmaktan çıkarıp, bir anda her şeyin değiştiği bir "sınır şehri" haline getirmiştir.
KİLİS'İN GÜNÜMÜZDEKİ KİMLİĞİ
Tarih boyunca bir geçiş noktası olan Kilis'in modern kimliği, zengin mutfağı, korunmuş tarihi dokusu ve son yıllarda yaşadığı olağanüstü demografik değişimle şekillenir. Kilis, her şeyden önce bir gastronomi şehridir. Mutfağı, Güneydoğu Anadolu (Türk) ve Halep (Levanten/Arap) mutfaklarının eşsiz bir sentezidir. Şehrin adıyla anılan ve tepside pişirilen zırh kıyması "Kilis Tava", Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş en ünlü yemeğidir. Bunun yanı sıra, kendine has zeytinyağı, Oruk, kübbülmüşviyye, cennet çamuru ve katmer gibi lezzetleri, şehri bir gurme durağı yapar.
Kilis'in tarihi kent merkezi, dar sokakları, avlulu taş evleri ve Canbolat Camii, Tekke Camii gibi Memlük ve Osmanlı döneminden kalma iyi korunmuş yapılarıyla hala ayaktadır. Ancak şehrin modern kimliğini en çok etkileyen olay, 2011'de başlayan Suriye İç Savaşı olmuştur. Savaşın başlamasıyla birlikte, sınırın hemen karşısından gelen yüz binlerce Suriyeli sığınmacı Kilis'e sığınmıştır. Bir dönem, şehirde yaşayan kayıtlı Suriyeli sayısı, yerli Türk nüfusunu geçmiştir. Bu durum, Kilis'i Türkiye'de ve dünyada nüfusuna oranla en fazla mülteci barındıran şehir yapmış ve bu olağanüstü misafirperverlik nedeniyle şehir, Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterilmiştir. Bu devasa demografik değişim, şehrin sosyal, ekonomik ve altyapısal yapısı üzerinde derin ve kalıcı etkiler bırakmıştır.
