Trump neden Ukrayna'daki nadir toprak elementlerini istiyor?
ABD-Ukrayna arasında günlerdir devam eden nadir toprak elementleri tartışmalarında olumlu sonuç sağlandı. ABD Başkanı Trump, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy'nin cuma günü Beyaz Saray'a geleceğini ve Ukrayna ile nadir toprak elementleri anlaşmasını imzalayacaklarını söyledi. Trump bunu 'çok büyük bir anlaşma' olarak nitelendirirken 1 trilyon dolar değerinde olabileceğini de sözlerine ekledi. Verilere göre Ukrayna, AB tarafından kritik olarak tanımlanan 34 mineralden 22'sinin yataklarına sahip. ABD verilerine göre Ukrayna elektrikli araçlardan akıllı telefonlara kadar her alanda büyük önem taşıyan yaklaşık 500 bin tonluk henüz keşfedilmemiş lityumun yanı sıra; modern uçaklarda, füzelerde ve uydularda hayati bir bileşen olan Avrupa'nın en büyük titanyum rezervlerinden birine de sahip konumda. Haberturk.com Enerji Editörü İrem Kuşoğlu Görgü'nün haberi
ABD Başkanı Donald Trump, 3 Şubat'ta yaptığı açıklamada, Ukrayna'dan nadir toprak elementleri almak istediklerini ifade etmişti.
Ukrayna'daki savaşın sona ermesi gerektiğini belirten Trump, ABD olarak Ukrayna'ya bundan sonra da destek sağlamaya devam etmeleri durumunda, bunun karşılığının olması gerektiğini vurgulamıştı. Bu gelişmelerin ardından ilk aşamada Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy'den olumsuz yanıt gelse de dün yapılan açıklamada ABD Başkanı Donald Trump, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'nin cuma günü Beyaz Saray'a geleceğini ve Ukrayna ile nadir toprak elementleri anlaşmasını imzalayacaklarını söyledi.
Trump bunu 'çok büyük bir anlaşma' olarak nitelendirirken 1 trilyon dolar değerinde olabileceğini de sözlerine ekledi. Peki Trump neden Ukrayna'daki nadir toprak elementlerini istiyor ve nelere yarayacak?
KRİTİK MİNERALLER NEYE YARIYOR?
Stratejik olarak kritik görülen mineraller ülkelere göre farklılık gösteriyor. Örneğin, ABD'nin belirlediği 50 tane varken, Ukrayna'nın 20'den fazla minerali vardır. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu, aralarında nadir toprak elementleri, nikel ve lityumun da bulunduğu 50 mineralin kritik olduğunu düşünüyor.
Ancak nadir toprak elementleri kritik minerallerin bir alt kümesi olarak görülürken bunlardan 17 tane bulunuyor. Nadir toprak elementleri tıbbi bakım, askeri, havacılık ve temiz enerji kullanımları da dahil olmak üzere pek çok teknoloji ve elektronik alanında da kritik öneme sahip.
Neodim (Nd), Europium (Eu), Terbium (Tb), Disprosium (Dy) ve Yttrium'u (Y) hem kısa hem de uzun vadede kritik nadir toprak elementleri olarak tanımlanırken, mıknatıslarda kullanılan en önemli üç malzeme neodim, disprosyum ve terbiyum en önemliler olarak öne çıkıyor.
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu'nun 2024 yılı değerlendirmesinde, dünya genelinde 110 milyon ton yatak olduğu, bunların 44 milyonunun dünyanın en büyük üreticisi olan Çin'de olduğu tahmin ediliyor. Brezilya'da ise 22 milyon ton, Vietnam'da 21 milyon ton, Rusya'da 10 milyon ton, Hindistan'da ise 7 milyon ton olduğu tahmin ediliyor. Ancak bu metallerin çıkarılması, çok miktarda toksik atığa yol açan yoğun kimyasal kullanımını gerektirdiğinden birçok ülkenin üretim için gereken yüksek maliyetleri üstlenmekten çekinmesine neden oluyor.
ÇİN YARIŞTA EGEMEN
Tabii ki her yarışta olduğu gibi bu yarışta da daha öne çıkan bir ülke var. Bu konuda çoğu alanda olduğu gibi lider ülke ise Çin. Çin yıllardır nadir toprak elementleri alanında tacı elinde tutuyor ve küresel üretimin aslan payını bir anlamda kontrol ediyor.
Dünyadaki rafine edilmiş nadir topraklarının yüzde 85'ini ve dünya üretiminin yüzde 58'ini oluşturan Çin, bu nedenle alanda büyük rol oynuyor. Batı ülkelerinin, Çin ve Rusya ile olan ilişkilernin ne denli riskli olduğu da düşünülürse, Çin'in gelecekte Batı ülkelerine karşı bunu bir baskı aracı olarak kullanması mümkün. Özellikle Çin'in 2010 yılında Japonya'ya nadir toprak elementi ihracatı yasağı ve Aralık 2020'de yaptığı kısıtlamalar bunun sadece bir önizlemesi olarak görülüyor.
Ekonomi Bakanlığı verilerine göre ise Ukrayna, Avrupa Birliği tarafından kritik olarak tanımlanan 34 mineralden 22'sinin yataklarına sahip. Bunlara endüstriyel ve inşaat malzemeleri, değerli ve demir dışı metaller ve bazı nadir toprak elementleri dahil.
UKRAYNA'NIN NADİR TOPRAK MADDELERİ NELER VE NEREDE KULLANILIYOR?
Avrupa'nın tahıl ambarı olarak bilinen Ukrayna, aynı zamanda zengin maden kaynaklarına da sahip. Bunlardan bazıları savunma, ileri teknoloji cihazları, havacılık ve yeşil enerji gibi sektörler için olmazsa olmaz olarak görülüyor.
ABD Jeoloji Enstitüsü'ne göre Ukrayna, televizyonlarda ve aydınlatmada kullanılan lantan ve seryum gibi nadir toprak elementlerine; rüzgar türbinlerinde ve elektrikli araçların pillerinde kullanılan neodimyuma ve nükleer enerjiden lazerlere kadar uzanan uygulamaları olan erbiyum ve itriyuma sahip. İterbiyum kızılötesi lazerlerde, kimyasal reaksiyonlarda, şarj edilebilir pillerde ve fiber optiklerde kullanılırken, titanyum uçak kanatları ve diğer havacılık üretimlerinde, denizcilik kullanımlarında, kimyasal işleme ve tıbbi cihazlarda kullanılır.
Ukrayna'da bulunduğu ifade edilen europium ise floresan ışık ve radar sistemlerinde; seryum cam parlatmada ve otomobil katalitik konvertörlerinde; lantanlı alaşımlar hibrit ve hidrojen-gazlı otomobillerin güç sistemlerinde kullanılıyor. Ve hepsinin, neredeyse yeri doldurulamayacak veya çok yüksek maliyetlerle ikame edilebilecek benzersiz özellikleri var. Örneğin neodimyum ve disprozyum, çok az bakım gerektiren, neredeyse kalıcı, süper güçlü mıknatısların üretilmesine olanak tanır ve bu da kıyı şeridinden uzaklara elektrik üretmek için okyanus rüzgar türbinlerinin yerleştirilmesini mümkün kılar.
Bununla birlikte Ukrayna elektrikli araçlardan akıllı telefonlara kadar her alanda büyük önem taşıyan yaklaşık 500 bin tonluk henüz keşfedilmemiş lityumun yanı sıra; modern uçaklarda, füzelerde ve uydularda hayati bir bileşen olan Avrupa'nın en büyük titanyum rezervlerinden birine sahip konumda. AB tarafından finanse edilen araştırma ayrıca Ukrayna'nın skandiyum rezervlerine sahip olduğunu da göstermektedir. Titanyum rezervleri ülkede çoğunlukla kuzeybatı ve orta Ukrayna'da bulunurken, lityum merkezde, doğuda ve güneydoğuda bulunuyor.
NADİR TOPRAK ELEMENTLERİNİN YÜZDE 5'İ UKRAYNA'DA
The Guardian verilerine göre Ukrayna topraklarının dünyadaki nadir toprak elementlerinin toplam rezervlerinin yaklaşık yüzde 5'ini barındırdığına inanılıyor. Ondan yaklaşık 12 kat daha fazla yer kaplayan ABD'nin ise, kıyaslandığında dünyadaki nadir toprak elementlerinin yalnızca yüzde 1 ila 2'sine sahip olduğu tahmin ediliyor.
Ancak bir sorun var: Ukrayna'nın sahip olduğu bu kaynakların bir kısmı, Ukrayna'nın doğusunda ilerleyen Rus güçlerine karşı kaybedilme tehlikesiyle karşı karşıya veya halihazırda Rus işgali altında. Zelenskiy, Cuma günü verdiği bir röportajda, Rusya'nın Ukrayna'daki nadir toprak yataklarının yaklaşık yarısını işgal ettiğini söylüyor.
HANGİ KAYNAKLAR KİEV'İN KONTROLÜNDE?
Savaş Ukrayna'da büyük hasara yol açarken Rusya artık ülkenin topraklarının neredeyse beşte birini kontrol ediyor. Savaştan önce Ukrayna'nın çelik endüstrisine güç veren kömür yataklarının büyük kısmı doğuda yoğunlaşırken buralar kaybedilmiş durumda görünüyor.
'We Build Ukraine' ve Ulusal Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nün 2024'ün ilk yarısının verilerine dayanarak yaptığı tahminlere göre, Ukrayna'nın metal kaynaklarının yaklaşık yüzde 40'ı şu anda Rusya'nın kontrolü altında. Ancak ayrıntılı bir döküm henüz bulunmuyor.
Reuters'a göre Rusya, savaş sırasında biri Donetsk ve diğeri Zaporizhzhia'da olmak üzere en az iki Ukrayna lityum yatağının kontrolünü ele geçirdi. Kiev, merkezi Kyrovohrad bölgesindeki lityum yataklarını ise hala kontrol ediyor.
TRUMP, GRÖNLAND'IN YER ALTI ZENGİNLİKLERİNİ DE VURGULAMIŞTI
Trump'ın kontrolüne almak istediği ve yer altı zenginliklerini vurguladığı tek ülke tabii ki UKrayna değil. Trump, geçtiğimiz aylarda ülkesinin "ulusal güvenliği" için Grönland'ın ABD'nin kontrolüne girmesini istediğini belirtmişti.
Ancak uzmanlara göre ABD için güvenlikten daha büyük bir neden Grönland'ın altında yatan kaynaklar. Londra Üniversitesi'nde jeopolitik profesörü olan Klaus Dodds, Trump'a daha da cazip gelen şey Grönland'ın güvenlik avantajları değil zengin doğal kaynak yatakları...
Danimarka ve Grönland Jeolojik Araştırmaları Kurumu Kıdemli Danışmanı Jakob Klove Keiding, 2023 yılında Grönland'ın kaynak potansiyeli üzerine yaptıkları araştırmada adadaki toplam 38 hammaddenin değerlendirildiğini, bunların büyük çoğunluğunun nispeten yüksek veya orta düzeyde potansiyele sahip olduğunu söyledi.
Bu malzemeler arasında nadir toprak elementleri arasında grafit, niyobyum, platin grubu metaller, molibden, tantal ve titanyum bulunuyor. Grönland'ın ayrıca önemli lityum, hafniyum, uranyum ve yataklarına sahip olduğu biliniyor. Erimeler ile petrol sondajı ile bakır, lityum, nikel ve kobalt gibi minerallerin çıkarılmasına olanak tanınması bekleniyor. Söz konusu madenler rüzgar türbinleri ve elektrikli araçlar üreten endüstriler için ise olmazsa olmaz.
Tedarik zinciri kesintisi riski yüksek olma eğiliminde olan bu malzemelerin nihai kullanım alanları geniş kapsamlı olurken elektrikli araç pilleri, enerji depolama teknolojileri ve ulusal güvenlik uygulamalarını da kapsıyor.
2023'teki bir araştırmaya göre, Avrupa Komisyonu'nun kritik ham maddeler olarak kabul ettiği 34 mineralden 25'i Grönland'da doğal halde bulunuyor.
Avrupa'ya tarife kararı, Rusya-Ukrayna Savaşı'nda müzakereler derken Grönland meselesi 'geçici olarak' ABD hükümetinin gündem maddesinden kalkmış görünüyor ancak Ukrayna'nın kritik mineralleri noktasında görüşmeleri yarın gerçekleşecek. Trump ve Zelenskiy görüşmesinin sonunda Ukrayna'nın ABD'ye ne kadar yetki vereceği ve bunun savaşı nasıl etkileyeceği ise şimdilik belirsiz...
