DNA’daki kusurlar hayatı nasıl etkiliyor? Genetik hastalıkların bilinmeyen yüzü

Sağlık sadece yaşam tarzıyla mı belirlenir? Kalıtım yoluyla aktarılan hastalıklar bu soruya yeni bir boyut kazandırıyor. Anne ve babanın taşıdığı sessiz genler, çocukta ciddi rahatsızlıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Genetik yatkınlıklar, bir çocuğun yaşam kalitesini doğuştan şekillendirebilir. Peki, bu risk nasıl anlaşılır?

Giriş: 18.10.2025 - 08:15 Güncelleme: 18.10.2025 - 08:15

Genetik hastalıklar, anne veya babadan geçen gen ya da kromozomlardaki farklılıklar nedeniyle bireyin DNA’sında oluşan mutasyonlarla ortaya çıkan sağlık sorunlarıdır. Bu hastalıklar, doğumdan itibaren görülebileceği gibi, yaşamın ilerleyen dönemlerinde de gelişebilir.

Genetik hastalıklar, canlıların genetik materyali olan DNA’daki bilgi akışının bozulmasından kaynaklanır. Vücuttaki tüm hücrelerin işleyişini yöneten genetik kod, nesilden nesile aktarılır. Genetik anormallikler, etkilenen yapıya bağlı olarak değişir. Bazı hastalıklar tek bir gendeki mutasyondan kaynaklanırken, bazıları kromozom sayısındaki fazlalık veya eksiklik gibi daha büyük yapısal bozukluklardan doğar.

REKLAM

Örneğin, Talasemi (Akdeniz Anemisi) yalnızca tek bir genin mutasyonundan kaynaklanırken, Down Sendromu gibi durumlar tüm bir kromozomun fazladan bulunmasıyla oluşur.

Genetik hastalıkların ortaya çıkma zamanı değişkenlik gösterir. Kistik fibrozis veya Spinal Musküler Atrofi (SMA) gibi bazı hastalıklar doğumdan hemen sonra ortaya çıkar. Diğerleri ise Tip 2 Diyabet ya da bazı kalp-damar hastalıkları gibi ilerleyen yaşlarda genetik yatkınlıkla beraber çevresel faktörlerin etkisiyle gelişebilir.

Genetik hastalıkların oluşmasında üç temel mekanizma rol oynar:

Kalıtsal (Miras Alınan) Mutasyonlar: Ebeveynlerden geçen hatalı genler aracılığıyla oluşur. Kalıtım şekli, hastalığın görülme olasılığını etkiler.

Yeni (Spontan) Mutasyonlar: Anne veya babadan miras alınmadan, sperm ya da yumurtada veya embriyonun gelişiminin erken dönemlerinde rastgele meydana gelir.

REKLAM

Kromozomal Anormallikler: Kromozomların sayısı veya yapısındaki bozukluklarla ilgilidir. Down Sendromu (Trizomi 21) bu tür anormalliklere örnektir.

Gebelik döneminde genetik hastalıkların belirlenebilmesi için çeşitli testler uygulanır. Bu testler sayesinde kromozomal veya genetik bozukluklar erken dönemde fark edilebilir. Uygulanan başlıca testler şunlardır:

- Kan Tarama Testleri (İkili, üçlü veya dörtlü testler)

- Non-İnvaziv Prenatal Test (NIPT): Anne kanındaki bebeğe ait DNA analiz edilir.

- Koryon Villus Örneklemesi (CVS): Gebeliğin erken döneminde plasentadan alınan örnekle yapılır.

- Amniyosentez: Bebeği çevreleyen amniyotik sıvıdan örnek alınır.

- Ultrasonografi ve Detaylı Ultrason: Bebeğin gelişimi ve olası anomaliler değerlendirilir.

- Fetal DNA Testi

- Genetik Danışmanlık: Aile geçmişi ve genetik risklerin değerlendirilmesi yapılır.

Bu testlerin sonucuna göre gebelik yönetimi ve doğum sonrası planlamalar daha bilinçli şekilde gerçekleştirilebilir.

REKLAM

Genetik hastalık şüphesi olan bireyler, öncelikle bir tıbbi genetik uzmanı tarafından değerlendirilir. Aile geçmişi (soyağacı) analiz edilir ve buna uygun testler istenir:

- Kromozom Analizi

- Tek Gen Analizi

- Genetik Panel Testleri

- Tüm Ekzom Analizi

Uzmanlar, bu bilgiler ışığında kesin tanıya ulaşır.

Bazı genetik hastalıkların tedavisi olmamakla birlikte, yaşam kalitesini artırmak için destekleyici yöntemler uygulanmaktadır:

Spinal Musküler Atrofi (SMA): Kas zayıflığına yol açan, otozomal resesif geçişli bir hastalıktır. Gen tedavileri ve hedefe yönelik ilaçlar sayesinde hastalığın ilerleyişi yavaşlatılabilmektedir.

Duchenne Musküler Distrofi (DMD): Kas liflerinin zamanla kaybına yol açan, X kromozomuna bağlı kalıtsal bir hastalıktır. Kortikosteroid tedavisi, fizyoterapi ve solunum desteği uygulanır. Gen terapisi araştırmaları sürmektedir.

REKLAM

Huntington Hastalığı: Orta yaşta başlayan, bilişsel ve motor bozukluklara yol açan nörodejeneratif bir hastalıktır. Semptomları hafifletici ilaçlar kullanılır, kesin tedavisi yoktur.

Down Sendromu (Trizomi 21): 21. kromozomun fazladan bir kopyasının bulunmasıyla oluşur. Tedavisi olmamakla birlikte, bireyin yaşam kalitesini artırmak için erken yaşta eğitim, terapi ve tıbbi destekler önemlidir.

Genetik hastalıkların tedavisi için gen düzenleme teknolojileri, gen terapileri ve kişiye özel ilaç geliştirme çalışmaları hızla devam etmektedir. Özellikle CRISPR gibi gen düzenleme teknikleri, gelecekte kalıtsal hastalıkların ortadan kaldırılmasına dair umut vadetmektedir.

Görsel Kaynak: shutterstock