Yüzyıllar öncesinden gelen bir geleneği devam ettiriyorlar: Neden bazı ülkelerde soyadı kullanılmaz?

Dünyanın birçok ülkesinde bireyler kimliklerini hem adları hem de soyadlarıyla taşır. Ancak bazı kültürlerde yalnızca tek bir isimle yaşamak yüzyıllardır süregelen bir gelenektir. Modern bürokratik sistemlerde kafa karışıklığı yaratsa da, bu uygulama aslında toplumsal kimliğe dair çok şey anlatır. Peki neden bazı ülkelerde hala soyadı kullanılmaz?

Giriş: 12.04.2025 - 09:30 Güncelleme: 12.04.2025 - 09:30

Neden bazı ülkelerde soyadı kullanılmaz?

Pasaport başvurusunda bulunduğunuzu düşünün ve görevli sizden soyadınızı ister. Cevabınız sadece tek bir isimse, sistem hata verir. Oysa dünyada milyonlarca insan için bu tamamen normal. Endonezya’dan Tibet’e kadar birçok toplumda hala soyadı kullanmadan yaşam sürdürülüyor. Peki bu ilginç geleneğin ardındaki tarih ve anlam ne?

Bazı toplumlarda bir kişinin yalnızca adıyla anılması, günümüz modern dünyasında ilginç bir farklılık gibi görünse de, aslında bu uygulama köklü tarihsel ve kültürel temellere dayanıyor.

Japonya’dan Endonezya’ya, İzlanda’dan Tibet’e kadar birçok farklı coğrafyada soyadı kullanılmaması ya da çok sınırlı kullanılması, geleneklerin gücünü ve kimlik algısının toplumlar arasında ne kadar değişken olabileceğini gösteriyor.

REKLAM

Soyadları, Batı dünyasında genellikle Orta Çağ sonrasında yaygınlaşmaya başladı. Avrupa'da insanların artması, ticaretin gelişmesi ve vergi toplama gibi devlet işlerinin kolaylaşması için bireylerin birbirinden ayırt edilmesi gerekti. Bu da insanların sadece adlarıyla değil, aynı zamanda yaşadıkları yer, meslekleri veya aile bağlarıyla da anılmalarına yol açtı. Ancak bu sistem her yerde aynı şekilde işlemedi.

Çin, Japonya ve Kore gibi Doğu Asya ülkelerinde soyadı geleneği var olmakla birlikte, bu ülkelerde isimlerin sıralanışı Batı’dan oldukça farklıdır. Çin’de örneğin önce soyadı söylenir, sonra ad gelir. Ancak bazı Güneydoğu Asya ülkelerinde —özellikle Endonezya, Burma (Myanmar) ve Tibet gibi yerlerde— birçok insan yalnızca tek bir isim taşır. Bu isimler bazen anlam yüklü kelimelerden oluşur ve bireyin karakterini ya da doğduğu günü ifade eder.

Endonezya, soyadı kullanılmayan ülkeler arasında en dikkat çeken örneklerden biri. Nüfusu 270 milyonu aşan bu ülkede, milyonlarca insan tek bir adla yaşıyor. Örneğin eski devlet başkanı Suharto’nun, ya da günümüzde futbol dünyasında tanınan isimlerden Egy Maulana Vikri’nin tam adı aslında yalnızca "Egy Maulana"dır. Aile soyadı yerine kişinin adı ya da dini-kültürel kökeni kimliğin bir parçası olur.

Burma’da soyadı yerine kişisel adlara eklenen belirli ön eklerle bireyler tanımlanır. “U” erkekler için, “Daw” ise saygı ifadesiyle kadınlar için kullanılır. Kişinin ismine eklenen bu ön ekler onun yaşını, cinsiyetini ve toplumdaki yerini ifade eder. Dolayısıyla soyadı yerine kullanılan bu ekler, kimlik belirlemede toplumsal rollerin daha ön planda olduğunu gösterir.

Tibet kültüründe ise isim verme süreci dini bir törenle başlar. Birçok çocuk, doğumlarından sonra bir Lama tarafından adlandırılır. Bu isim genellikle kutsal bir anlam taşır. Aile soyadı kullanılmaz; kişinin adı, ruhani bir rehber tarafından verildiği için zaten toplumsal bir bağlamda anlam taşır. Bu da bireyin kimliğinin aile bağlarından çok spiritüel bir yapıya dayandığını gösterir.

İzlanda, Batı dünyası içinde farklı bir örnek sunar. Burada soyadı yerine "patronimik" sistem kullanılır. Bu sistemde çocukların soyadları, babalarının adından türetilir. Örneğin bir babanın adı Jón ise, oğlu "Jónsson", kızı ise "Jónsdóttir" soyadını alır. Yani aslında kalıcı bir soyadı yoktur, her nesilde değişen bir ad aktarımı söz konusudur.