Kademeli emeklilik olur mu?
Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesinin ardından 8 Eylül 1999 tarihinden önce ve sonra başlayanların emeklilik yaşları arasında 17 – 20 yıl fark ortaya çıkması emeklilik yaşının kademelendirilmesi tartışması başlattı. Peki kademeli emeklilik bekleyenler ne istiyor? TBMM'ye verilen kanun tekliflerinde nasıl bir kademelendirme öngörülüyor? Habertürk'ten Ahmet Kıvanç, kademeli emeklilik tartışmalarını yazdı
Türkiye’de şu anda çalışma hayatında bulunanların emeklilik yaşları konusunda üç farklı uygulama ve aralarında büyük bir uçurum bulunuyor. 2023 yılında çıkartılan emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi ile 8 Eylül 1999 tarihinden önce çalışmaya başlayanlar için emeklilikte yaş şartı kaldırıldı. İşe başlama tarihine göre SSK'lılarda 5000 - 5975 arasındaki prim günü ve kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yıl olan sigortalılık süresi koşulunu yerine getirenler yaşa bakılmaksızın emekli oluyor.
SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com
Sigortalı çalışmaya 8 Eylül 1999 – 30 Nisan 2008 tarihleri arasında başlayan SSK'lılar 7000 prim gününü tamamlamak şartıyla kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olacaklar.
Sigortalı çalışmaya 30 Nisan 2008 tarihinden sonra başlayanlar ise işçi statüsünde 7200 prim gününü, esnaf ve memur statüsünde de 9000 prim gününü tamamladıkları tarihe göre emekli olacaklar. Söz konusu prim günlerini 31 Aralık 2035 tarihine kadar tamamlayan kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olurken, bu tarihten sonra tamamlayanlar için emeklilik yaşı her iki yılda 1 yaş artacak.
Halen çalışma hayatında olan kişilerin önemli bir kısmı aralıksız çalışsalar bile artık 65 yaşa tabi bulunuyorlar. 1 Ocak 2019 sonrasında çalışmaya başlayan erkekler ile 1 Ocak 2023 tarihinden sonra çalışmaya başlayan kadınlar esnaf veya memur statüsünde 65 yaşından önce emekli olamayacaklar. Sigortalı çalışmaya 1 Ocak 2024 tarihinden sonra başlayan erkekler de işçi statüsünde ancak 65 yaşında emekli olabilecekler.
EYT SONRASI EMEKLİLİK YAŞ FARKI 17 – 20 YILA ÇIKTI
EYT düzenlemesi yasalaşmadan önce 8 Eylül 1999 tarihinde çalışmaya başlayan SSK’lılar 5975 prim gününü tamamlamışsa kadınlar 20 yıllık sigortalılık süresi ile 56 yaşında, erkekler ise 25 yıllık sigortalılık süresi ile 58 yaşında emekli oluyordu.
Sigortalı çalışmaya 9 Eylül 1999 tarihinde başlayan SSK’lılar ise 7000 prim gününü tamamlamak şartıyla kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olacak. EYT yasasından önce aralarında 2 yıl fark vardı.
Her ikisi de 1 Mayıs 1987 doğumlu Ayşe ve Fatma isimli arkadaşlar aynı şirkette işe başlamak için birlikte iş görüşmesi yaptılar diyelim. İkisi de 8 Eylül 1999 tarihinde işe başlayacak iken Ayşe sağlık raporunu yetiştiremediği için 8 Eylül yerine 9 Eylül’de işe başlayabildi. Bu bir günlük gecikmeden dolayı Fatma 56 yaşında, Ayşe 58 yaşında emekli olacak idi.
EYT düzenlemesi ile Fatma bu yıl 1 Mayıs’ta 38 yaşında emekli olacak. 58 yaşa tabi Ayşe’nin Fatma ile arasındaki emeklilik yaş farkı 2 yıldan 20 yıla çıkacak.
Benzer durum aynı yaştaki erkekler için de söz konusu. Akran iki erkek arasındaki emeklilik yaş farkı da 17 yıla çıktı. Biri 43 yaşında emekli olabilir iken akranı 60 yaşı bekleyecek.
KADEMELİ EMEKLİLİK HAKKI İSTİYORLAR
Emeklilik yaş farkı 8 Eylül 1999 öncesi ve sonrasında işe başlayanlar arasında bu şekilde hızla artınca emeklilik yaşının kademelendirilmesi tartışmasının başlaması gecikmedi. Çok kısa süre içinde Emeklilikte Adalet Derneği (EMAD-DER), Emeklilikte Tarihe Takılanlar Derneği (ETT-DER) gibi adlar altında hızla örgütlendiler. Temel istekleri emeklilik yaşının kademelendirilerek adaletin sağlanması.
EMAD-DER 31 Aralık 2000 tarihine kadar işe başlamış kişiler için emeklilik yaşının kadınlarda 43, erkeklerde 45 kabul edilerek her yıl bir yaş artırılmak suretiyle 2008’de işe girenler için kadınlarda 51, erkeklerde 53 olmasını istiyor. Prim gün sayısının da 7000 yerine 6400’den başlatılarak her yıl 75 gün artırılmasını talep ediyor.
ETT-DER ise emeklilik yaşının sadece sigorta girişine göre değil doğum tarihine göre belirlenmesini ve 1980 öncesi doğumlular için kadınlarda 43, erkeklerde 45 yaştan başlatılarak her yıl 1 yaş artırılmak suretiyle 2000 ve sonrasında doğanlar için kadınlarda 63, erkeklerde 65 yaş olmasını istiyor.
ÇALIŞMA HAYATINDA HAKSIZ REKABET İDDİASI
Sigortalı çalışmaya 8 Eylül 1999 sonrasında başlayanlar EYT sonrasında işgücü piyasasında haksız rekabet ile karşı karşıya kaldıklarını savunuyorlar.
EYT ile emekli olan akranlarının emekli aylıklarının desteğiyle daha düşük ücretle çalışmaya razı olduklarını, hatta sigortasız çalışmayı veya ücretlerinin asgari ücret üzerinden gösterilmesini kabul ettiklerini, bu nedenle işverenlerin onları çalıştırmayı tercih ettiklerini belirtiyorlar. Buna karşılık kendilerinin geçimlerini sadece çalıştıkları işten sağladıkları için EYT’lilere göre daha yüksek ücret talep etmek zorunda kaldıklarını, emeklilik ve sağlık güvencesi nedeniyle sigortasız çalışmayı kabul etmediklerini anlatıyorlar.
EYT düzenlemesinden sonra yaklaşık 2,9 milyon kişiye yaşlılık aylığı bağlanırken, 2022 yılı sonunda 945 bin olan sosyal güvenlik destek primine (SGDP) tabi çalışan emekli sayısı 2024 yılı sonunda 2 milyon 104 bin oldu. Yaşlılık aylığı bağlananların sayısı 2,9 milyon kişi olurken, sigortalı çalışan emekli sayısındaki artış 1 milyon 159 binde kaldı. Geri kalan kişiler ya çalışma hayatından tamamen çıktılar ya da en azından bir kısmı sigortasız çalışıyorlar.
TBMM’YE SUNULAN YASA TEKLİFLERİ
Kademeli emeklilik konusunda Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuş kanun teklifleri de bulunuyor. Bu tekliflerden ilki 2023 yılında Grup Başkanvekili iken CHP Genel Başkanı Özgür Özel tarafından verildi.
Özgür Özel’in kanun teklifinde emeklilik yaşının kadınlarda 49, erkeklerde 51 yaşından başlamak üzere kademeli artırılarak 57 – 59’a çıkartılması önerildi. Teklife göre SSK’lılarda 7200 olan asgari prim günü 8 Eylül 1999 tarihinde çalışmaya başlayanlar için 5950 gün olmak üzere her yıl 75 gün artırılarak 2007 yılında çalışmaya başlayanlar için 6550 gün olacak.
Emekli Sandığı ve BAĞ-KUR kapsamındaki kişilerde 9000 olan prim günü kadınlarda 7200 güne indirilecek ve emeklilik yaşı SSK’lılara paralel şekilde kadınlarda 49, erkeklerde 51 yaştan başlayarak artırılacak.
Bağımsız Edirne Milletvekili Ediz Ün’ün geçen yıl verdiği teklifte 31 Aralık 2002 tarihine kadar çalışmaya başlayan kadınların 43, erkeklerin 45 yaşında emekli edilmesi ve sonraki yıllar için 1’er yıl artırılarak kadınlarda 49, erkeklerde 51 yaşa çıkartılması önerildi.
CHP Karabük Milletvekili Cevdet Akçay’ın bu ayın başında verdiği kanun teklifinde ise memurlar ve esnaf için 9000 gün olan emeklilik yaşının işçiler ile birlikte 7200 günde eşitlenmesi öngörüldü. 8 Eylül 1999 – 30 Nisan 2008 tarihleri arasında sigortalı çalışmaya başlayanlar için kadınlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşının prim günü ve işe başlama tarihine göre kademelendirilmesi önerilen teklifte, 8 Eylül 1999 – 31 Aralık 2000 tarihleri arasında çalışmaya başlayan kadınlarda 49, erkeklerde 51 yaştan başlayarak her yıl 1’er yaş artırılarak kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaşa çıkartılması talep edildi.
*Haberin görseli Shutterstock tarafından servis edilmiştir.
