Yargıtay’ın “Ücrete dahil edilen fazla çalışma” kriteri
Türkiye çalışma süresi bakımından dünyada en ön sıralarda yer alıyor. Çalışanların yüzde 15'i haftada 60 saatten fazla çalışıyor. Ancak, "Fazla çalışma ücrete dahildir" şeklindeki sözleşmeler nedeniyle fazla çalışmanın karşılığını çoğunlukla alamıyorlar. Sözleşmede bu ifade bulunsa bile ücrete dahil edilen fazla çalışmanın da bir sınırı var. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç, fazla çalışma ile ilgili merak edilenleri yazdı
Türkiye, haftalık ortalama 45,7 saatle OECD üyesi ülkeler arasında en uzun çalışma süresine sahip ülke konumunda. OECD ortalaması haftada 37 saat. Türkiye’de çalışanların yüzde 15,1’i haftada 60 saatten fazla çalışıyor. Haftada 60 saatten fazla çalışanların toplam çalışanlara oranı bakımından OECD ortalaması ise sadece yüzde 4,4.
SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com
Peki Türk işçisi bu kadar çalışıyor da karşılığını alabiliyor mu? Fazla çalışma ücretinin karşılığını eksiksiz alabilenler toplu iş sözleşmesi kapsamındaki sendikalı işçiler ile sınırlı. Sendikasız işçilerin sözleşmelerine genel olarak “Fazla çalışma ücrete dahildir” şeklinde ibare konuluyor. Çoğu işveren bu ibarenin kendisini fazla çalışma ücreti ödemekten tümüyle kurtardığını düşünüyor. İşçiler işlerini kaybetmemek için genellikle çalışırken fazla çalışma ücretini istemekten çekiniyor. Oysa, sözleşmeye konulan bu ibare ücrete dahil edilen fazla çalışmanın sınırsız olduğu anlamına gelmiyor. Sözleşmede “Fazla çalışma ücrete dahildir” denilse bile belli sınırları aşan fazla çalışmalar için ücret ödenmesi gerekir.
Öncelikle genel kuralları hatırlayalım. İş Kanununa göre, haftalık çalışma süresi 45 saattir. Bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşmasıyla haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Ancak iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz.
Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir. Her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 fazlası ücret ödenir.
YARGITAY’IN KRİTERLERİ NEDİR?
Bunlar kanundaki genel kurallar. Başlangıçta da ifade ettiğimiz gibi çoğu işyerinde işçi işe alınırken, “Fazla çalışma ücrete dahildir” şeklinde sözleşme imzalatılıyor. Yargıtay uygulamalarına göre, sözleşme özgürlüğü kuralı uyarınca bu tür sözleşmeler geçerli sayılıyor. Ancak yine Yargıtay’ın yerleşik ilkeleri gereği fazla çalışma ücretinin ücrete dahil olarak kararlaştırılmış olmasına sınırlı olarak değer veriliyor.
İki temel sınırlama bulunuyor. Birincisi, İş Kanununun fazla çalışma süresinin bir yılda 270 saatten fazla olamayacağına dair hükmü, ikincisi ise aylık temel ücretin asgari ücretin üzerinde olması. Asgari ücretle çalıştırılan bir işçiye, “Fazla çalışma ücrete dahildir” şeklinde sözleşme imzalatılarak fazla çalışma yaptırılamıyor. Yaptırılırsa Yargıtay’dan dönüyor.
YILLIK 270 SAAT İLE SINIRLI
Yargıtay, iş sözleşmesinde fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğuna dair hükmü, yıllık 270 saatle sınırlı geçerli kabul ediyor. Haftalık 5,2 saati, aylık 22,5 saati, yıllık 270 saati aşan fazla çalışmaların ücretinin ödenmesi gerekiyor. İşçinin işyerindeki çalışması bir yıldan az ise 270 saat kriteri çalışılan ay sayısına göre belirleniyor. Örneğin işçinin 10 ay 18 gün süreli çalışması varsa “270 saat X 10,6 ay / 12 ay” formülü ile 238,5 gün olarak kabul ediliyor.
İŞÇİ İSTERSE ÜCRET YERİNE İZİN KULLANABİLİR
Fazla çalışma yapan işçinin yazılı talep etmesi şartıyla zamlı ücret yerine izin kullanılması mümkün bulunuyor. Her fazla çalışma karşılığı 1 saat 30 dakika izin hakkı vardır. İşçi fazla çalışma yaparak hak ettiği izinleri 6 ay içinde işverene yazılı bildirmek şartıyla iş günleri içinde aralıksız kullanabilir. Fazla çalışma karşılığı hak edilen izinler genel tatil ve işçinin yıllık izin süresine denk getirilemez.
BEŞ YILLIK ZAMAN AŞIMI
İşçi dava açtığında sadece son beş yılın fazla çalışma ücretini talep edebilir. Fazla çalışma ücreti talep edilirken bu durumun göz önünde bulundurulması gerekir.
